بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین ثم الصلوۀ و السلام علی اشرف الانبیاء و المرسلین، حبیب اله العالمین ابالقاسم محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم و آله الاطیبین الانجبین الاطهرین لاسیما علی بن عمه علی بن ابی طالب علیهما السلام و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین اما بعد قال الله تبارك و تعالي: «وَ مَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»[1]
مقدمه
يکی از وظايف مهم ما رعايت مرزها و حدود الهی است. مرزبانی و مرزشناسی بسيار اهميت دارد. کشوری که مرزهايش را کنترل نکند، دروازه بانی که مرزهای دروازه اش را نگه ندارد، باغبانی و کشاورزی که حريم زمين و باغش را حفظ نکند، مورد سرزنش هستند. مرزبانی و رعايت حدود يک امر درونی و فطری است. اگر به حريم شخصی کودکی هم تجاوز شود، زبان به اعتراض می گشايد. کودکی که در کودکستان صندلی و جای معين هر روزش را اشغال کنند، تغذيه اش را بدون اجازه بردارند فريادش بلند می شود.
چگونه است که همه چيز حدود و مرز دارد. از کشورها، خانه ها، زمين ها گرفته تا افراد و اشخاص. آنگاه خدا مرز نداشته باشد. مرز الهی همان حد الهی است، حدود بايد رعايت شود. قرآن کريم می فرمايد:
«تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ»[2]
مفهوم شناسي
حد در لغت به معنای مانع، حائل و پردۀ ميان دو چيز است که از مخلوط شدن آن دو با يکديگر جلوگيری می کند. «حد، فاصل بين دو چيز است که يکی به ديگری خلط نشود يا يکی بر ديگری تعدی نکند، جمع آنها نيز حدود است.»[3]
علامه طباطبايی ذيل آيه شريفۀ «تلک حدود الله» مي نويسد:
مشاراليه تلک، معارفی است که در اين آيه بيان شده است که عبارت است از مسائل فقهی و مطالب اخلاقی و علمی که همه از معارف اصلی است. از اين آيه می توان اين نکته را استفاده کرد که نبايد ميان احکام فقهی و اصول اخلاقی جدايی انداخت به طوري که در مقام عمل تنها به ظاهر احکام و مسائل خشک کفايت شود.[4]
اهميت و آثار رعايت حدود الهی
ابولبيد بحرانی گويد: شخصی در مکه خدمت امام باقر علیه السلام رسيد، عرض کرد: يا محمد بن علی! آيا شما فکر می کنيد هيچ چيز نيست مگر اينکه حدي دارد؟ امام فرمود: آری، من می گويم خدا هر چه آفريده از کوچک و بزرگ برايش حد قرار داده است که اگر از آن حد بگذرد از حدود الهی تجاوز کرده است.
«اما انه ليس مم خلق الله صغيرا و کبيرا الا و قد جعل الله له حدودا اذا جوز به ذلک الحد فقد تعدی حد الله فيه».
همانا هيچ نيست که خدا افريده باشد از کوچک و بزرگ مگر آنکه برای آن مرزهايی قرار داده است اگر از اين مرز عبور شود از حدالهی تجاوز شده است. آن شخص پرسيد: «فما حد قوتک؟» حد اين غذای شما چيست؟
امام فرمود: «ان تذکر اسم الله حين توضع و تحمدالله حين ترفع و تعم ما تحتها»
هنگامي که آن را می گشايی، نام خدا را ببری و هنگامي که آن را جمع می کنی خدا را سپاس گويی و زيرش را بروبی.
آن شخص پرسيد: «فما حد کوزک هذا؟» پس حد اين کوزه چيست؟
امام فرمود: «از دهانۀ آن و جای شکسته نياشامی.».[5]
قرآن کريم يکی از صفات مجاهدان و رزمندگان را حفظ حدود الهی معرفی می کند، آنجا که می فرمايد:
«التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ الْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ».[6]
قابل ذکر است مراد از رعايت حدود الهی در روايات، گاهی حدود شرعی است که بر جرائم و گناهان کبيره مترتب است، مانند حديث زير:
قال الصادق عليه السلام: «هر کس دربارۀ حدی از حدود الهی شفاعت کند تا ان را ضايع سازد و باطل کند وسعی در تباهی حدود خدا نمايد، خدا او را در روز قيامت عذاب می کند.»[7]
گاهی مراد از حدود در روايت عام است.
امام علی عليه السلام مي فرمايد:
اگر حدود الهی را پاس داريد خداوند از فضلش در رسيدن موعود به شما شتاب می کند.[8]
مرز شکنی
در اسلام مجموعه ای از مرزها و حدود تبيين شده است که مؤمن با رعايت آنها به رشد و تعالی می رسد. اين مرزها برای حفظ کرامت و عزت مؤمن است. و هرگز محدوديت نمی آورد. مرزها نگهدار و حافظ ارزشهايت. واجبات، مستحبات، محرمات و مکروهات مرزهايی هستند که انسانها با رعايت آن به کمال ايمان می رسند. اسلام ، اباحی گری، مرزشکنی و بی قيدی را مذمت کرده است.
«زمانی بر مردم می آيد که سلطنت بدست نمی ايد مگر با کشتار، ثروت کسب نمی شود مگر با غصب، و تلاشگری نيست مگر با خروج از دين و پيروی از هوی.»[9]
مرز شکنی در همۀ ارزشهای اعتقادی، اخلاقی، سياسی و ... ناپسند است.
امام حسن عسکری عليه السلام می فرمايد:
«سخاوت و بخشش اندازه ای دارد که اگر از ان بگذرد اسراف است، مال انديشی و احتياط کاری حدی دارد که اگر از ان تجاوز کند ترس است، ميانه روی و اعتدال در مصارف مالی اندازه ای دارد که اگر از ان فرارتر رود بخل است و شجاعت و شهامت حدی دارد که اگر از ان حدی بگذرد تهور و بی باکی است.»[10]
امام حسين عليه السلام يکی از دلایل قيام خود را مشاهده مرزشکنی ها در جامعه و زير پا گذاشتن حدود الهی می داند. آنجا که می فرمايد:
«الا وَ اِنَّ السُنَةَ قَد اُميتَتْ وَ اِنَّ البِدْعةَ قَد اُحْيِيَتْ ان تطيعُوا اَمْری اهْدِکُمْ سَبيلَ الرَشادِ»[11]
همانا سنّت ها مرده و بدعت احياء گرديده، اگر فرمان مرا اطاعت کنيد من شما را به راه رشد هدايت می کنم.
مرزشکنی ها در زمان امامان و پيشوايان معصوم عليه السلام به بهانه های واهی صورت می گرفت. شخص از امام صادق عليه السلام پرسيد افرادی می گويند:
«اِنّ هؤُلاءِ الا خابِثِ يَرَوُونَ عَنْ ابِيکَ يَقُولُونَ اِنَّ اباکَ قالَ إذا عَرَفْتَ فَاعْمَل ما شِئْتَ فَهُمْ يَستَحِلُّونَ بَعْدَ ذلِکَ کُلَّ مُحَرَّم. قال عليه السلام ما لَهُمْ لَعَنَهُمُ اللهُ اِنَّما قالَ ابی عليه السلام اِذا عَرَفْتَ الحَقَّ فَاعْمَلْ ما شِئْتَ مِنْ خَيْر يُقْبَلُ مِنْکَ»[12]
اين افراد خبيث از پدر شما روايت می کنند که فرمود: اگر معرفت پيدا کردی هر گونه می خواهی عمل کن. اينان با اين استدلال همۀ حرامها را حلال می شمارند. امام عليه السلام فرمود: چنين نيست، خدا آنان را لعنت کند. پدرم فرمود اگر حق را شناختی، انچه از خير می خواهی انجام بده، از تو پذيرفته است.
داستان
سهل بن زياد گويد: برخی اصحاب ما به حضرت هادی عليه السلام نوشتند: قربانت گردم، علی بن حسکه معتقد است از اوليای شماست و شما اول و قديم هستيد و او باب واسطه بين شما و مردم است و او پيامبری است که از سوی شما برانگيخته شده و شما او را فرمان داده ايد که مردم را به اين عقايد دعوت کند. او معتقد است نماز و روزه و زکات و حج شناخت شما و من است و هر کس چنين عقيده ای داشته باشد همۀ احکام و وظايف از از برداشته می شود. امام هادی عليه السلام نوشته: ابن حسکه دروغ گفته است، لعنت خدا بر او باد، به خدا سوگند خداوند، محمد و انبياء را نفرستاده است مگر آنکه مأمورند خدا را عبادت کنند و نماز و زکات و روزه و حج را انجام دهند، ما اوصياء پيامبر، بندۀ خداييم، اگر خدا را اطاعت کرديم ما را مورد رحمت قرار می دهد و اگر معصيتش نموديم ما را عذاب خواهد کرد.[13]
مرز تراشی
همان طوری که مرزشکنی و بی قيدی مذموم است، مرزتراشی و ايجاد محدوديت های پنداری نیز ناپسند و ناروا است. قانونگذاری در اسلام بر مبنای سهولت و آسانی بود و بايد توأم با نشاط و رغبت باشد. بندگی و عبادت خدا اگر با مشقت های بی مبنا همراه شود موجب زدگی و گريز از دين می شود.
امام باقر عليه السلام می فرمايد: رسول خدا صلی الله عليه و آله می فرمايد:
«اِنَّ هذَا الدّينَ مَتينٌ فَادْخُلُوا فيهِ بِرِفْق وَ لاتُکْرِهُوا عِبادَةَ الله إلی عِبادالله»[14] دين اسلام منزه از تکلف و مشقت است استوار است پس با مدارا در آن وارد شويد و عبادت خدا را بر بندگان خدا با اکراه تحميل نکنيد.
اميرالمؤمنين علیه السلام مي فرمايد : که پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود همانا خدا براي شما حدودي قرار داده است از آن حدود تجاوز نکنيد واجباتي را بر شما لازم نموده آن را ضايع نسازيد و سنتهاي را براي شما قرار داده از آن تبعيت کنيد محرماتي را بر شما حرام نموده آن را نشکنيد از چيزهايی هم گذشت نموده به خاطر رحمت واسعه اش نه به خاطر فراموشي پس خود را بر مشقت نيندازيد.[15]
افرادي در زمان حيات پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به کوه پناه بردند و به جاي حضور در اجتماع گوشه نشيني را اختيار کردند پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به آنها فرمود:
«لصبر احدکم ساعة علي ما يکره في بعض المواطن الاسلام خير من عبادة خاليا اربعين سنة»[16]
صبر کردن يکي از شما به اندازه يک ساعت در برابر مشکلات و ناملايمات در ميان مردم بهتر از عبادت چهل سال در انزوا است
داستان
عثمان بن مظعون يکي از اصحاب پيامبرا کرم صلّی الله علیه و آله و سلّم است او همه کارها را ترک کرد و تصميم گرفت که خود را خواجه کند روزها روزه مي گرفت و شبها به عبادت مي پرداخت و ترک همسر کرده بود همسرش براي حاجتي نزد پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم رفت عايشه ديد همسر مظعون غمناک است علت را جويا شد گفت براي اينکه شوهرم شب و روز مشغول عبادت است و به من توجهي ندارد عايشه داستان او را براي پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل نمود.
رسول الله به خانه عثمان آمد و او را مشغول نماز ديد رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
«يا عثمان ان الله تبارک و تعالی لم يکتب علينا رهبانية و انما رهبانية امتي الجهاد في سبيل الله».[17] ای عثمان خداوند متعال وظيفه ما را رهبانيت قرار نداده است رهبانيت امت من جهاد در راه خدا است.
ذکر مصيبت
قيام امام حسين علیه السلام هم براي همين مرز شناسي و رعايت حدود الهي بوده چون در زمان حضرت مرز و حدود الهي پايمال شده بود و حدود الهي بين مردم قاطي و مخلوط شده بود حرامهاي الهي را حلال و حلالهاي الهي را حرام مي پنداشتند براي اينکه حدود الهي و مرز شناسي کند قيام کرده که فرمود: «الا تری ان حق لا يعمل به و ان الباطل لا يتناهی عنه»
يزيد شراب را بالای منبر پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مي خورد که در قرآن بر حرمت آن تصريح شده است از اين قبيبل کارها زياد بود پس امام حسين علیه السلام قيام کرد تا بدين وسيله مرز شناسي انجام دهد و مرزها را معين کند.
اما به جاي تشکر مردم شام و کوفه با امام مهربان چه کار کردند امام حسين علیه السلام حق خاصي بر اهل کوفه داشت چون سه مرتبه اهل کوفه را سيراب نموده بود.
اول هنگامي بود که کوفه گرفتار خشکسالي شده بود حضرت طلب باران کرد و به برکت آن جناب باران آمد و مردم از خشکسالي نجات يافتند.
دوم در جنگ صفين معاويه آب را بسته بود اينجا هم امام حسين علیه السلام بود که آب را از معاويه پس گرفت.
مرتبه سوم هم در قادسيه بود لشکر حر براي بستن راه امام آمده بودند ولي امام حسين علیه السلام حتي اسبان و چهارپايان آنها را هم سيراب کرد اما در عوض نامردها مردم کوفه چه کردند؟ چگونه اين لطف امام را جبران کردند؟ حتی به طفل شش ماه ابي عبدالله هم آب ندادند.
آب را بستند و سوزاندند از داغ عطش لاله هاي باغ ختم الانبيا نامردها
تشنه لب بين دو نهر آب کردند از جفا دست عباس دلاور را جدا نامردها
کودک شش ماهه را دادند آب خوشگوار جاي شير از ناوک تير بلا نامردها
زينت دوش نبي را پيش چشم مادرش ظالمانه سر بريدند از قفا نامردها
بر رخ طفلي سه ساله همچو زهرا مي زدند مهر نيلي را به سيلي از جفا نامردها
«الا لعنة الله علی القوم الظالمين و سيعلم الذين ظلموا اي منقلب ينقلبون»
سرفراز علي مهدي
[1] بقره/229
[2] بقره/187
[3] لسان العرب، ج3، ص79
[4] الميزان ج1، ص201
[5] بحارالانوار، ج2، ص171، ميزان الحکمه، ش3405
[6] توبه/112
[7] مستدرک الوسائل، ج18، ص24.
[8] غررالحکم، ش8272
[9] بحارالانوار، ج18، ص147
[10] بحار الانوار، ج17، ص218
[11] بحارالانوار، ج44، ص338.
[12] تلخيص مقباس الهدايۀ، غفاری، ص351
[13] قاموس الرجال6/447
[14] الکافی، ج2، ص86
[15]بحارالانوار، ج67، ص115
[16] همان
[17] بحارالانوار، ج67، ص114
