امام رضا عليه السلام فرمود:
«رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً احْيا امْرَنا فقُلْتُ لَهُ و كيفَ يُحيى امْرَكُم قالَ يَتَعَلَّمُ عُلُوَمَنا و يُعَلِّمُهَا النّاس فانّ النّاسَ لو عَلِموا مَحاسِنَ كَلامِنا لا تَّبَعُونا».[1]
خدا رحمت كند كسى را كه امر ما را زنده كند (راوى گويد) پرسيدم: زنده نمودن امر شما به چيست؟ فرمود علوم و دانش هاى ما را فرا گيرد و به مردم تعليم دهد. چرا كه اگر مردم زيبايى و نيكى هاى سخن ما را بدانند از ما پيروى مى كنند.
توجه به مسجد و نماز جماعت
حضرت رضا عليه السلام فرمود: هنگام ظهر كه مى شود چنان به مسجد برويد كه افراد تارك الصّلوة احساس كنند اگر آنها در نماز جماعت شركت نكنند (مايه) آبروريزى است و (مجبور شوند) يك جايى پنهان شوند.[2]
تربيت فرزندان
وقتى امام رضا علیه السلام با خبر شد پسر هشت ساله اى گاهى يك يا دو روز نماز نمى خواند با تعجّب فرمود: سبحان الله او هشت ساله است و نماز را ترك مى كند؟[3]
محب آل محمد صلى الله عليه و آله
ساربانى كه در مسير مدينه حضرت را همراهى مى نمود سفارشى از حضرت خواست. امام فرمود: «كُن مُحِبّاً لِآل محمد و ان كُنْتَ فاسِقاً»[4] دوستدار آل محمد باش گر چه فاسق باشى.
خمس آل محمد صلى الله عليه و آله
خمس بر يك پنجم از درآمد و بهره هايى گفته مى شود كه از راه هاى گوناگون به دست انسان مى رسد و در زمان غيبت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف بايد زير نظر مجتهد جامع الشرايط به مصارفى كه در شرع معين شده برسد.
امام رضا عليه السلام در جواب نامه يكى از تجّار فارس مرقوم فرمودند: ما به وسيله خمس مى توانيم دين را تقويت و يارى نموده نيازهاى كسانى كه سرپرستى آنها به عهده ما است و نيازهاى شيعيان را تأمين كنيم و آبروى خود را در برابر دشمنان حفظ نماييم پس خمس را از ما دريغ نكنيد و خودتان را از دعاهاى ما محروم نسازيد و بدانيد كه پرداختن خمس موجب گشايش رزق و وسعت درآمد شما و مغفرت و پاك شدن شما از گناه و ذخيره آخرتتان خواهد بود.[5] گروهى از مردم خراسان خدمت امام رضا علیه السلام رسيدند و از او خواستند خمس را بر آنان حلال كند حضرت فرمود:
«لا نَجْعل لانَجْعل لاحدٍ منكم فى حِلٍّ».[6] حلال نمىكنم، حلال نمىكنم خمس را براى هيچ يك از شما.
فلسفه نماز جماعت
امام رضا عليه السلام فرمود:
«انّما جُعلَت الجماعَةَ لَئِلًا يكونَ الاخلاصُ و التّوحيد والعبادَةِ للّه الّا ظاهراً مَكْشوفاً مشهوراً لَانَّ فى اظهارِه حُجَّة عَلى اهْل الشرْقِ و الْغرْبِ للّهِ وَحْدَهُ ... مَعَ ما فيه منَالمُساعِدَة عَلى البِرّ والتَّقوى و الزجرِ عَن كِثيرٍ مِنْ معاصى اللّهِ عَزَّوَجَلّ»[7]
يعنى فلسفه نماز جماعت اين است كه اخلاص، توحيد، و همه اعمال عبادى كه براى خدا صورت مى پذيرد بر همگان مكشوف و ظاهر گردد زيرا در اظهار آنها حجت خداوند بر مردم شرق و غرب روشن و تمام مى گردد ... به علاوه در جماعتها است كه امكان هر نوع كمك در كارهاى نيك و منافع عمومى و تعاون بر پاكيزگى روح و اخلاق عمومى و تعاون بر پاكيزگى روح و اخلاق جامعه پديد خواهد آمد و مى توان از بسيارى از معصيتها و گناهان جلوگيرى كرد.
امام جماعت و مأموم
امام رضا عليه السلام فرمود:
«انْ كنت خلف الامام فلا تقوم فى الثانى انْ وجدت فى الاوّل موضعاً وان انت تَؤُمُّ الناس فلا تطوَّل فى صلاتك وخفّف».[8]
اگر خواستى پشت امام جماعت اقتدا كنى تا زمانى كه در صف اوّل جا هست در صف دوم نايست و اگر امام جماعت بودى نمازت را طول نده و كوتاه بخوان.
نماز اول وقت
امام رضا عليه السلام فرمود: چون وقت نماز شد (فوراً) نماز بگذار زيرا تو نمى دانى بعد چه پيش مى آيد.[9] موسى بن يسار مى گويد: در ركاب حضرت رضا حركت مى كرديم.
هر دو پيشاپيش قافله در حركت بوديم قافله اصحاب و مؤمنين در عقب كاروان بودند وقت نماز شد. حضرت پياده شدند به من فرمودند اذان بگو تا نماز بخوانيم عرض كردم.
آقا تأمل بفرماييد تا قافله برسد همه با هم نماز بخوانيم حضرت فرمود:
«لاتَدَعِ الصّلوة مِنْ اوَّلِ وَقتِها ابَداً»؛[10] هرگز نماز را از اول وقت عقب نينداز.
صلوات فرستادن
امام رضا عليه السلام فرمود:
«مَنْ لَم يَقْدر على ما يُكَفِّر بِهِ ذُنوبِه فَلْيَكثر مِنَ الصّلواتِ عَلى محمد وآله فانَّها تَهدِمُ الذّنوب هَدَماً».[11] كسى كه نمىتواند كارى كند كه به سبب آن گناهانش زدوده شود پس بر محمد و آل او بسيار درود فرستد زيرا صلوات گناهان را ريشه كن مىكند.
توسعه مالى به عيال
امام رضا عليه السلام فرمود:
«يَنبَغى لِلرِّجل انْ يُوَسِّعَ عَلى عَيالِهِ لِئَلّاً يَتَمَنَّو مَوتَهُ».[12] بر مرد مسلمان شايسته است كه با زحمات شبانه روزى خود بر خانواده اش توسعه دهد تا آنان در اثر محروميت و مشكلات طاقت فرساى زندگى مرگ وى را آرزو نكنند.
قدردانى از نعمتها
امام رضا عليه السلام فرمود:
«احسنوا جوار النعم فانّها وحشية مانأت عن قوم فعادت اليهم».[13] با نعمتها نيكو رفتار كنيد زيرا نعمتها گريزان هستند و نعمتى از قومى گرفته نشد كه برگردد.
معيار دوستى و ارتباط با امام
امام رضا عليه السلام به برادرش «زيد» تقوى و اطاعت خداوند را به عنوان ملاك برادرى گوشزد كرد و فرمود: اى زيد از خدا بترس و تقوا پيشه كن زيرا كسى كه تقوى نداشته باشد و خدا را مراقب اعمال خود نداند از ما نيست و ما از او نيستيم تو برادر منى تا وقتى كه اطاعت خدا را انجام دهى و چون نافرمانى خدا را كردى ديگر ميان من وتو ارتباط برادرى نيست و در سخن ديگر به حسن وشّاء فرمود: هر كس از ما اطاعت خداى عزّوجلّ را نكند از ما نيست و تو اگر اطاعت خداى عزوجل را كردى از خاندان ما هستى.[14]
صداقت و امانت دارى
امام رضا عليه السلام به عبدالعظيم حسنى فرمود:
«يا عبدالعظيم ابلغ عنّى اوليائى السلام وقل لهم ان لايجعلو للشيطان على انفهسم سبيل و مُرْهم بِالصِّدق فى الحديث واداء الامانة ومُرهم بالسكوت وترك الجدال فيما لايعنيهم».[15]
اى عبدالعظيم به دوستانم سلام مرا برسان و به آنها بگو شيطان را برخود مسلط نسازند، و به آنان امر كن به راستگويى و اداء امانت و امر كن به سكوت و ترك بحثهاى بيهوده.
خوبى در برابر بدى
امام رضا عليه السلام فرمود:
«ايّاك ومكاشفة الرجال انّا اهل بيت نصل من قطعنا ونحسن إلى من اسائنا».[16] بپرهيز از افشاگرى و فاش ساختن عيوب ديگران زير ما اهل بيتى هستيم كه در حق كسى كه با ما قطع رابطه كرده ارتباط برگزار مى كنيم و اگر به ما بدى كرده نيكى مى كنيم.
نشانه هاى مؤمن
امام رضا عليه السلام فرمود:
«لايكون ا لمؤمن مؤمناً حتى يكون فيه ثلاث خصال سنّةٌ من ربه وسنّة من نبيّه وسنّةٌ من وليّه امّا السُنَّة من ربه فكتمان السر امّا السنّة من نبيّه فمداراة الناس واما السُنَّة من وليّه فالصبر فى البأساء والضراء».[17]
مؤمن مؤمن نيست مگر اينكه در او سه خصلت باشد سنت و روشى از پروردگارش و سنتى از پيامبرش و سنت و نشانى از امامش امّا سنتى كه از پروردگار بايد داشته باشد رازدارى است و اما سنتى كه بايد از پيامبر داشته باشد مدارا با مردم است و اما سنتى كه بايد از ولى خدا و امامش داشته باشد صبر در سختى ها و گرفتارى ها است.
[1] وسايل، ج 27، ص 92.
[2] نماز پيوند خلق و خالق، ص 119، هزار و يك نكته درباره نماز. ص 76، حسين ديلمى، نشر حرم.
[3] وسايل الشيعه، ج 3، ص 13.
[4] سفينة البحار، ج 1، ص 199. منتهى الآمال، ج 1، س 447.
[5] وسائل الشيعه، ج 6 ص 376، ابواب الانفال و ما يختص بالامام.
[6] وسائل الشيعه، ج 6، ص 376.
[7] وسايل الشيعه، ج 5، ص 372.
[8] بحار الانوار، ج 88، ص 103؛ مستدرك، ج 1، ص490.
[9] درّة البيضاء، ص 65، هزار و يك نكته درباره نماز حسين ديلمى، نكته 965.
[10] بحارالانوار، ص49.
[11] امام صادق، ص 68.
[12] من لايحقره الفقيه، ج 2، ص 69.
[13] بحار الانوار، ج 75، ص 341.
[14] معانى الاخبار، ص 108.
[15] مستدرك، ج 9، ص 102.
[16] قرب الاسناد، ص 171.
[17] كافى ج 2 ص 71.
