بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين‏ و صلّ على محمد و آله الطاهرين.
به دست آوردن بعضى از حرام‏ها جزء گناهان كبيره حساب مى‏شود. نگاه داشتن مال حرام نيز معصيت است. وجود مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله به مردم فرمودند: كسى كه مال حرام را نگاه بدارد و به سرعت و با شتاب، به صاحب آن برنگرداند، تا زمانى كه اين مال حرام پيش او است، خداوند متعال او را لعنت مى‏كند. لعنت در قرآن به معنى دور كردن از رحمت الهى است. ما در دنيا و آخرت، نيازمند به رحمت و مغفرت پروردگار هستيم، اگر در معرض رحمت و مغفرت قرار نگيريم، از گرفتارى‏ها و مشكلات دنيايى و آخرتى نجات پيدا نمى‏كنيم.                       
تعبيرهاى قرآن درباره مال حرام‏
قرآن مجيد درباره مال حرام و حلال به شكل‏هاى گوناگون، آياتى را بيان مى‏كند. ممكن است تعجب كنيد كه پروردگار عالم گروهى از دارندگان مال حلال را هم اهل جهنم مى‏شمارد. اگر فرد حرام خوار بدون توبه بميرد اهل جهنم است. پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله وقتى در مورد توبه به معاذ فرمودند: اى معاذ! براى هر گناهى، توبه‏اى وجود دارد.«و احدث لكلّ ذنب توبة، السرّ بالسرّ و العلانية بالعلانية» «1» براى هر گناهى توبه مخصوص آن را به ميدان بياوريد. يك وقت فكر نكنيد توبه گناهانى مانند نخواندن ده سال نماز، روزه نگرفتن، حجّ واجب نرفتن، كتك زدن همسر و غصب كردن زمين يك «استغفر الله ربّى و اتوب اليه» است.
در باب حكمت‏هاى «نهج البلاغه» آمده است: جوانى كه اميرالمؤمنين او را مى‏شناخت، در كوچه گناهى را مرتكب شد، و گفت: «استغفر الله ربّى و اتوب اليه»، اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: مادرت به عزايت گريه كند كه معنى توبه را اشتباه فهميدى.  يعنى مرگ براى تو بهتر از اين بود كه‏ زنده بمانى ولى دين خدا را اشتباه بفهمى. علت اين كج فهمى‏ها اين است كه يا به عالم متخصّص دين مراجعه نكرده‏اند يا عمد داشتند كه مردم را گمراه كنند. و توبه گمراه كنندگان اين است كه هر فردى را كه گمراه كرده بايد دوباره به صراط مستقيم برگرداند، مرده‏هايى را هم كه بى دين كرده است را بايد زنده بكند و به صراط الهى برگرداند. راه ديگرى ندارد. اينكه امام عليه السلام فرمود: مادر به عزايت گريه كند يعنى توبه، خيلى مسئوليت سنگينى دارد، همه اهل توبه نيستند، كم هستند آنهايى كه توبه مى‏كنند. از روز دوم محرم تا چهار بعدازظهر عاشورا كه هشت روز دارد، اين هفتاد و دو نفر غير از شيرخواره و چند بچه كوچك، حدود شصت و پنج نفر از آنها در اين هشت شبانه روز، مسائل الهى را از قبيل حلال و حرام، قيامت، بهشت و عذاب را براى اين مردمان گفتند. شما يقين بدانيد بعد از انبيا و ائمه طاهرين عليهم السلام، موعظه كننده‏اى در طول تاريخ، بهتر از اين هفتاد و دو نفر وجود نداشت. پاك‏ترين گلو و زبان را داشتند.
من اين جمله را قبول ندارم و جمله درستى نيست.
سخن كز دل برون آيد نشيند لاجرم بر دل  اين هفتاد و دو نفر قلبى داشتند كه نمونه آن در سينه‏هاى مردم عالم وجود نداشت، شب عاشورا سيدالشهدا عليه السلام فرمود: «فانّى لااعلم اصحابا أوفى وَلاخيراً من اصحابى»   من در تمام عالم بهتر از اين هفتاد و دو نفر را سراغ ندارم. هيچ كس را هم‏ نمى‏توان با اين اشخاص مقايسه كرد. هيچ وقت نمى‏توانيم بگوييم شهداى ما هموزن شهداى كربلا هستند، اينها نخبگان عالم بودند. اين هفتاد و دو نفر هشت شبانه روز با اين گناهكاران صحبت كردند، فكر مى‏كنيد چند نفر توبه كردند؟
حداقل سى هزار نفر در كربلا بوده‏اند، عده‏اى مى‏گويند: هفتاد هزار نفر. همه زير بار پذيرش توبه نمى‏روند و قبول نمى‏كنند. از اين سى هزار نفر، سه نفر توبه كردند. يعنى از هر ده هزار نفر يك نفر. يكى حرّ بن يزيد  و دو برادر به نام سعد و ابوالحتوف بن حارث انصارى عجلانى كوفى  بودند، حرّ بن يزيد اول صبح توبه‏ كرد، اين دو برادر هم بعد از كشتن على اصغر توبه كردند، توبه حرّ اين بود كه از جان، حقوق و جايزه خود گذشت بكند، حمله به زن و بچه خود را تحمل بكند، به مجموعه اين كارها توبه مى‏گويند. اگر روز عاشورا به ابى‏عبدالله مى‏گفت: اشتباه كردم و خيلى ناراحت هستم. خداحافظ، من با شما نمى‏جنگم و مى‏رفت به طور يقين اهل جهنم بود.
براى هر گناهى توبه‏اى است، توبه ويژه آن گناه را به جا بياوريد، اگر مال حرام پيش تو است و مى‏خواهى توبه بكنى، تا دينار آخر را به صاحب آن برگردان، از خدا نيز طلب عفو كن اين يك توبه حقيقى مى‏شود گنهكار و حرام خوارى كه توبه حقيقى نكند و بميرد، قطعاً راه نجاتى ندارد. در صورتى نجات دارد كه خانواده او تمام اموالى را كه اين فرد به حرام تصرف كرده به صاحبان اصلى مال، برگردانند.
تاجر فرش هفتاد ساله‏اى كه اهل اصفهان است به من گفت: من كارمند اداره بودم، آخرين حقوق قبل از بازنشسته شدنم، حدود صد و چهل هزار تومان بود. ولى در سى سالى كه در اداره بودم آن قدر از اداره دزدى كردم كه توانستم با آن پول مغازه‏اى در بازار تهران به قيمت صد ميليون، يك ويلا در شمال چهل ميليون، يك خانه هم در تهران نود ميليون بخرم، به دخترم نيز جهيزيه كامل دادم و حالا پير شدم، مى‏خواهم توبه كنم چه كار كنم؟ گفتم: چه نوع توبه‏اى؟ گفت: توبه‏اى يادم بده كه كارى به پول، خانه، مغازه و ويلاى شمال نداشته باشد. گفتم: چنين توبه وجود ندارد. اين كج فهمى درد بسيار سنگينى است و اگر گناه ادامه پيدا بكند، توبه آن خيلى سخت مى‏شود. اين هم يكى از كج فهمى‏ها است كه يك منبرى وقتى قوانين دين، حلال و حرام و نظام اسلام را مى‏گويد، بعضى از مردم مى‏گويند: خدا خيلى سفت، سخت و خشن است. پس مى‏خواستيد كه فقط نگاه كند كه آيات قرآن او را پشت سر بيندازيم، آيات حجابش را پاره پاره بكنيم، عرق بخوريم، ورق بازى بكنيم، ربا هم بخوريم، بعد هم بگوييم: «استغفر الله ربّى و اتوب اليه»، خدا هم بگويد: چون من خداى بامحبتى هستم تو را مى‏بخشم بفرماييد، در بهشت، امام حسين روى تخت منتظر تو است، اين طورى خدا خوب است!!؟
آنچه كه خداوند بر ما حرام كرده و اين درِ توبه‏اى را كه به روى ما باز كرده است، از كثرت رحمت و محبت او مى‏باشد، اگر درِ توبه را باز نمى‏كرد، با يك گناه آدم جهنّمى مى‏شد. چون ديگر كارى نمى‏توانست بكند.
امام زين العابدين عليه السلام مى‏فرمايد: «أَنْتَ الّذى فَتَحْتَ لِعِبادِكَ باباً إلى عَفْوِكَ سَمَّيْتَهُ التُّوْبَةُ .. فَقُلْتَ: تَبارَكَ اسْمُكَ تُوبُوا الى الله تَوْبَةً نَصوحاً»  يعنى يك توبه واقعى، نه توبه زبانى و بى‏ريشه.
 تهديد حلال خورها در قرآن‏
چرا قرآن مى‏گويد: حلال خورها را به جهنّم مى‏برند، اين بيچاره‏ها چه تقصيرى دارند؟ در چند جاى قرآن حلال خورها تهديد شده‏اند. با پول حرام، هيچ كار خيرى نمى‏شود انجام داد. پيغمبر صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد: هر كس با پول حرام مسجد بسازد يا خيرات انجام بدهد، روز قيامت او را با خيراتش در جهنم مى‏اندازند. چون پروردگار با پول حرام هيچ چيزى را قبول نمى‏كند.  خدا با ما مهربان نيست، يا ما با خدا سر سازش نداريم. مردم گناهكار با خدا سر سازش ندارند و بعد مى‏گويند: خدا با ما سر سازش ندارد. يعنى داستان را برعكس مى‏كنند. به پروردگار تهمت مى‏زنند، تهمت آنها را قرآن نقل مى‏كند:
 «فَيَقُولُ رَبّى أَهنَنِ»  خدا با من سر سازش ندارد، خدا با من خوب نيست. پروردگار عالم مى‏گويد:
 «كَلَّا بَل لَّاتُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ* وَلَا تَحضُّونَ عَلَى‏ طَعَامِ الْمِسْكِينِ* وَ تَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلًا لَّمًّا* وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا»
اين طور نيست كه تو مى‏گويى، دروغ مى‏گويى، با برنامه‏هاى دين من سازش ندارى. به يتيم احترام نكردى، به مستحق‏ها و افتادگانى كه مى‏شناختى، كمك نكردى، ارث خواهر و برادرت را غصب كردى، تو اين قدر عاشق پول شدى كه نتوانستى پول را از خودت جدا كنى. در جزء نهم قرآن، سوره مباركه توبه مى‏فرمايد:
 «وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ»  آنهايى كه ثروتمند هستند و در راه خدا هزينه نمى‏كنند به آنها مژده عذاب دردناك قيامت را بده. يك عده‏اى خيال مى‏كنند چون حلال به دست آوردند، بايد خيالشان راحت باشد كه روز قيامت كارى به آنها ندارند. چنين نيست. اميرالمؤمنين عليه السلام بر منبر فرمود:«فى حلالها حساب» نگوييد: من مال حلال به دست آورده‏ام و در روز قيامت با ما حساب مالى ندارند، بلكه حلال دار بخيل را محاكمه مى‏كنند. «و فى حرامها عقاب» چقدر مال حرام، مال سنگينى است.
بدهكارى و نماز ميّت‏
فردى به امام صادق عليه السلام عرض كرد: يابن رسول الله! اين ياران شيعه ما قصه‏اى را نقل مى‏كنند كه باور آن سنگين است. حضرت فرمودند: برايم تعريف كن. گفت: ياران شيعه ما مى‏گويند: يك نفر در مدينه از دنيا رفت، جنازه او را به مسجد آوردند، آن زمان نيز، همه دوست داشتند پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نماز ميت را بخواند. خانواده ميت به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله عرض كردند: شما نماز اين ميت را بخوانيد. پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله خيلى صريح فرمودند: من به اين ميّت نماز نمى‏خوانم؛ زيرا او دو
دينار بدهكار بوده است، خودتان نمازش را بخوانيد. عدم پرداخت بدهى اين قدر سنگين است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد: من نماز او را نمى‏خوانم.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته‏
 

مرکز علمی تحقیقاتی دارالعرفان الشیعی