وظیفة مؤمنان پس از ماه رمضان

وظیفه ‌ما بعد از ماه مبارک رمضان چیست؟ الان من و شما با عالَم پس از ماه مبارک رمضان مواجه هستیم؛ ضمن اینکه عید بسیار بزرگی بر ما گذشته است. این یک حقیقت درخشان و بزرگی است که ما الان در آن قرار گرفته‌ایم. اینجا ما چه وظیفه‌ای داریم؟ به نظرم سه وظیفه‌ی اساسی داریم: مراقبت، حفاظت و بهره‌برداری. حداقل این سه مسئله است. می‌توان شُقوق و وجوه دیگری هم برای مسئله ذکر کرد، ولی اینها حداقل باید مورد توجّه همه‌ی عزیزان قرار گیرد.

۱. مراقبت از دستاوردها

امّا مراقبت از پاکی؛ شما الان مثل کسی می‌مانید که یک حمّام حسابی رفته است. شما الان چنین حالی دارید؛ یعنی ماه مبارک رمضان از این منظر یک حمّام درست حسابی برای روان و جان و روح انسان مؤمن است؛ زیرا ماه مبارک رمضان ماه مغفرت الهی است، یعنی یک ماه عادی نیست.

در طول هفته و سال، همیشه باب مغفرت الهی گشوده و همیشه امکان برخورداری از مغفرت الهی وجود دارد. اینکه واضح است؛ امّا آنچه که در ماه مبارک رمضان اتّفاق می‌افتد، کاملاً متفاوت است؛ هم به لحاظ کمیّت و هم به لحاظ کیفیّت. ماه عجیبی است. تمام انواع و اقسام گناه‌ها را مرتفع می‌کند و آلودگی‌ها، رِجس و پلیدی‌ها را می‌زداید. هم از این جهت که کمیّت عظیمی از گنهکاران در مقاطع گوناگون مشمول مغفرت قرار می‌دهد؛ و هم از جهت کیفی، ماه استثنائی است.

تعبیر دعای چهل و ششم، این است: «یُعَفِّیَهَا»؛ یعنی اصلاً پاکِ پاکش می‌کند. عرض کردم یک حمّام درست حسابی است برای روح انسان که آن را تمیز می‌کند. یک پاکسازی و شستشوی حسابی است. این اتّفاق در ماه مبارک رمضان می‌افتد. ممکن است این پرسش برای برخی پیش بیاید که از کجا معلوم که من هم آمرزیده شدم؟ می‌گوییم: بنا بر روایات فراوان، شما هم آمرزیده شدید.

دلیل مسئله هم حسن ظنّ به خدای متعال است؛ چون از طرف ما که دلیلی وجود ندارد، دلیلیش از سمت ما همین آلودگی‌ها است. امّا حسن ظنّ ما به پروردگار متعال کافی است؛ یعنی ما هم توقع داشتیم که این بارش شدید فیض ما را هم شستشو داده باشد و ما هم بهره‌مند شده باشیم. اگر کسی غیر از این فکر می‌کند، خیلی اشتباه کرده است. هر مؤمنی که مؤمنانه وارد ماه مبارک رمضان شده باشد و سعی کرده باشد به وظایفش عمل کند و خودش را به عنایت الهی سپرده، حتماً از لطف الهی بهره‌مند شده است.

این پاکی و طهارت، نیاز به مراقبت دارد. آیا ممکن است حمّام دیگری را درک کنیم؟ در دعاهای وداع ماه مبارک رمضان می‌خوانید که اگر نرسیدیم، محروم نمیریم؛ ما را مرحوم قرار بده نه محروم. مشخص نیست که ماه مبارک رمضان دیگری باشد و چنین حمّامی با این کیفیت برپا شود و ما موفّق شویم آن را درک کنیم و مجدّداً پاک، تمیز، متفاوت، سبک و سبکبار شویم. پس باید این پاکی را غنیمت شمرد و قدر دانست.

اینکه عرض می‌کنیم نیاز به مراقبت دارد، علّتش این است که الان طرّاحی شیطان برای آلوده کردن من و شما خیلی جدّی است. اصلاً او نمی‌تواند پاکی و تمیزی شما را تحمّل کند؛ لذا به هر فنّی متوسّل می‌شود و از هیچ توطئه‌ای دریغ نمی‌کند که این سرمایه‌ بزرگ را از دست من و شما خارج کند. حالت فعلی ما برای شیطان، کورکننده و غیرقابل تحمّل است. بنابراین کاری که ما باید انجام دهیم عبارت است از اینکه مراقبت خودمان را افزایش دهیم؛ یعنی صومِ جوارحی را با دقّت ادامه دهیم.

آنچه مربوط به چشم، زبان، دست، پا و سایر قوا است، باید آن را ادامه داد. این می‌شود مراقبت از پاکی که اینها آسیب نبینند. هر کدام از ما هم خودمان را خوب می‌شناسیم. قرآن می‌فرماید: «بَلِ الْإِنسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ؛[۱] بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است». این شناخت به ما کمک می‌کند تا آسیب‌گاه‌های شخصیت خود را بیشتر بشناسیم. هر کدام از ما می‌داند از چه مسیری بیشتر ضربه می‌خورد. نقطه ضعف‌های ما، مراقبت شدیدتری را می‌طلبد. بعضی‌ها از نظر چشم بیشتر در معرض آسیب هستند، بعضی از نظر زبان، بعضی از طُرق دیگر. انسان باید با شناخت دقیق از آن نقاط ضعف، مراقبتش را در آن آسیب‌گاه‌ها بیشتر کند. آنجا به رصد بیشتری نیاز دارد. این مطلب اوّل.

۲. حفاظت

مطلب دوم، حفاظت است. حفاظت از چه؟ حفاظت از دستاوردهای ماه مبارک رمضان. به شکل طبیعی انسان مؤمن در ماه مبارک رمضان ایمانش تقویت می‌شود و از نظر سبک زندگی دینی پیشرفت می‌کند؛ یعنی نظم زندگی دینی در او تقویت می‌شود. هر مؤمنی که وارد ماه مبارک رمضان می‌شود، وقتی خارج می‌شود، چنین اتّفاقی درباره‌ی او افتاده است. اصلاً ماه مبارک رمضان طبعش این است که نور ایمان را تقویت می‌کند و تراز سبک زندگی مؤمنانه را افزایش می‌دهد. برنامه‌هایی که در ماه مبارک رمضان پیش‌بینی شده است، ما را به چنین نقطه‌ای می‌رساند؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم.

علاوه بر جنبه‌ی تقویت نگاه دینی و توحیدی و تقویت بنیه‌ی ایمانی که یک امر باطنی است، از نظر ظاهری هم فهرستی از عادات خیلی خوب را الان شما در اختیار دارید. همین گرسنگی و تشنگی، چه چیز خوبی بود؟! اگر خوب نبود و برکات نداشت که خدای متعال با این از ما پذیرایی نمی‌کرد. این را ما تجربه کردیم. در روزهای طولانی ماه مبارک رمضان و در هوای گرم تجربه شد. آثار عجیبی داشت، نظمی که در خورد و خوراک و امثال اینها برای انسان پیش می‌آید، تا سحر که درباره‌اش چه می‌توان گفت. شما یک ماه، هرچند به خاطر سَحوری، یعنی همان سفره‌ی سحری، سحر را درک کردید.

خود این تسَحّر هم موضوعیّت دارد؛ چراکه فرموده‌اند: «تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً؛ برای خوردن سحری بر خیزید که در سحری خوردن برکت است». بعضی‌ها معنای باطنی برای این روایت در نظر گرفته‌اند. ولی خوب برای امثال ماها معنای ظاهری‌اش خیلی واضح است. انسان برای اینکه بتواند روزه بگیرد، باید سفره‌ی سحری را درک کند. اگر بخواهد روزه هم بگیرد، چه روزه‌ی جوارحی، چه جوانحی، چه سلوکی، چه عرفانی، باز هم باید تسحّر داشته باشد. همه چیز به سحر برمی‌گردد. این را در ماه رمضان درک کردیم و جزء عاداتمان شد. مراقبت از اوقات نمازها، مسجد رفتن، تلاوت قرآن کریم، اُنس با قرآن کریم و... در ماه مبارک رمضان بیشتر می‌شود. احسان و مهربانی نیز چنین است.

آدم‌ها در ماه مبارک رمضان خیلی خاضع می‌شوند که اثر جوع و عطش است. معنویت ماه رمضان انسان را خاضع، خاشع و مهربان می‌کند و دست انسان را به احسان باز می‌کند. چقدر انسان راحت انفاق می‌کند. حالا شما این فهرست را تکمیل کنید و این مهربانی، احسان، بیداری سحر، جوع و عطش، صَمت و سکوت، نماز، تلاوت قرآن و رفتن به مسجد را ادامه‌ دهید. اینها همان تقویت سبک زندگی مؤمنانه است. این عادت‌های خوب در ما تقویت شده، حالا باید آن را حفظ کنیم.

به تعبیر خطبه‌ی شعبانیه خداوند دست شیطان را بست. ماه مبارک رمضان که تمام شد، این خبیث از غل و زنجیر آزاد شده است. شما این را می‌فهمید و قبول دارید. دیدید همین دو سه روزه چه به روز شما دارد می‌آورد؟ دیدید چه خبر شد؟ انگار نه انگار این همان آقایی است که یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح بیدار شده، ابوحمزه می‌خواند، اشک می‌ریزد، نماز شب می‌خواند. اصلاً انگار نه انگار که او است. برای نماز صبح هم می‌خواهد از جا بلند شود پدرش درمی‌آید. شیطان، خودش را روی شما انداخته است. هدفش هم شماها هستید، یعنی کسانی هستند که از این ماه بهره‌مند شده‌اند.

دقیقاً هدف‌گذاری‌اش روی همین‌ها است؛ به ویژه آنهایی که دوستان امیرالمؤمنین (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام) هستند؛ چون حظّ اصلی در پرتو ولایت علی (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام) حاصل می‌شود. حداقل کار شیطان این است که شما را به قبل از ماه مبارک رمضان برساند و به کمتر از این قانع نیست. ولی بیشتر تلاش می‌کند که عقب‌تر از آن هم ببرد. لذا حفاظت از این دستاوردها که حاصل ضیافت باطنی و ظاهری است، مخصوصاً در محور سبک زندگی و تقویت نور ایمان، ضروری است. قرآن می‌فرماید: «وَلَكِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ؛[۲] ليكن خدا ايمان را براى شما دوست‏داشتنى گردانيد و آن را در دل‌هاى شما بياراست».

خدای متعال ایمان را برای شما می‌پسندد و دل‌های شما را با ایمان زینت بخشیده است. این اتّفاق الان برای شما افتاده و قلب شما الان زینت بسته شده است. این حالت نیاز به حفاظت دارد. قبلاً بحثی راجع‌به این داشتیم که این بازگشت‌های حسرت‌آلود و عقب‌گردهای حسرت‌آفرین چه به روز انسان می‌آورد. انسان رسیده به نزدیکی یک قلّه‌، بعد سُر می‌خورد و پایین می‌افتد و برمی‌گردد سر جای اوّلش. پس کی می‌خواهیم جلو برویم؟ همش درجا می‌زنیم! ماه مباک رمضان دست ما را گرفته، جلو برده، اگر مواظب نباشیم، از آستانه‌ی قلّه سُر خورده، سر جای اوّلمان می‌آییم. چه حسرتی دارد؟ به خدا پناه می‌بریم از این برگشت‌ها.

۳. بهره‌برداری

امّا سوم، عبارت است از بهره‌برداری. بهره‌برداری از چه؟ بهره‌برداری از خزانه‌ لیلة القدر و مقدّرات آن. خوشبختانه در این باره نیز مفصّل بحث کرده‌ایم که اینکه می‌گوییم در لیلة القدر این فهرست عظیم از مطالب گوناگون برای شخص و برای جامعه، مقدّر می‌شود، یعنی چه. در همانجا معلوم شد که به هیچ‌وجه منافاتی با اختیار ما ندارد. اختیار آدم‌ها سر جایشان هست، با حفظ اختیار، آن مقدّرات را تحلیل کردیم. البتّه در مواردی ممکن است از حوزه‌ی اختیار انسان خارج باشد. مثلاً اینکه اَجل مسمّی برای کسی امضا شد، قطعاً مرگ او خواهد رسید. در اَجل معلّق، هرچند برایش نوشته باشند که مثلاً این شخص در مردادماه امسال می‌میرد، براساس قاعده‌ی اختیار، شخص می‌تواند با یک کار خوب، مخصوصاً صله‌ی رحم، جلوی مرگ را بگیرد.

پس باید دائماً بگوییم: «اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِنَا إِيَّاهُ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِي مَرْحُوماً وَ لَا تَجْعَلْنِي مَحْرُوماً؛[۳] خدايا اين ماه را آخرين بار روزه ما در ماه رمضان قرار مده. اگر قرار داده‏اى، پس مرا رحمت‌شده بدار، نه محروم‏ [از رحمت]».

دوستان عزیز عنایت داشته باشند، شما از لیلة القدر عبور کردید و درکش کردید؛ همان شب با عظمتی که «تَنَزَّل‌ُ المَلَائِکَةُ وَ الرُّوح‌ُ فِیها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم‌ مِن‌ کُل‌ِّ أَمرٍ؛[۴] فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر كار نازل مى‌شوند». شما چنین شبی را درک کردید. جنابعالی هم بر اساس راهنمایی اولیاء خدا با یک فهرست طولانی از مطالبات، کاسه‌های گدایی‌تان را ردیف کردید.

عبارت «أَوْعِیَةُ الطَّلِبَات؛ جام‌هاي حاجات و خواسته‌ها» که در دعای چهل و ششم صحیفه آمده، تعبیر بسیار زیبایی است. در شب قدر آرزوهایتان را به خط کردید، ظاهری و باطنی و مادّی و معنوی و شخصی و خانوادگی و اجتماعی و امّتی و جهانی، همه را برداشتید و خودتان را به شب قدر رساندید. آن شب هم سعی کردید بیدار و هوشیار باشید، حواس جمع باشید، چرت نزنید، که فرصت از دست شما نرود.

کاسه‌های گدایی‌تان را به درگاه خداوند متعال بردید و «فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ؛[۵] پيمانه ما را تمام بده» گفتید، ضجّه زدید و توسّل کردید. شب قدر را پشت سر گذاشتید و آن اتّفاق افتاد که افتاد، نوشتند که نوشتند، فراتر از چیزهایی که فکرش را می‌کردید و می‌خواستید برای شما نوشتند. تازه، خیلی‌های دیگر هم برای شما خواستند، غیر از آن چیزهایی که خود شما برای خودتان خواستید، دوستان و اولیاء خدا، برای شما دعا کردند یا به خواسته شما آمین گفتند، یا فراتر از خواسته شما برایتان خواستند و مطالبی را هم که چه بسا اصلاً مدّنظرتان نبوده، آنها برای شما خواسته‌اند. اینها همه در کتاب سال شما نوشته شده است.

پس سومین ادب زندگی پَسا ماه مبارک رمضان، یعنی بعد از ماه مبارک رمضان، عبارت است از بهره‌برداری. انسان باید بتواند با زرنگی، دقّت، کُنشگری و با حضور فعّال از این مجموعه‌ی عظیم مقدّرات که برای او نگاشته شده، استفاده و بهره‌برداری کند. خیلی از ماها از کنار این مقدّرات عبور می‌کنیم و به آنها پشت ‌پا می‌زنیم. می‌دانید چه چیزهایی برای شما نوشته‌اند؟! هی گفتی و التماس کردی و خواستی، خیال می‌کنی اینها بی‌جواب گذاشته شد؟ گاهی وقت‌ها برخورد ما با دعاهایی که در ماه رمضان کرده‌ایم، مثل آدمی است که در سایر اوقات دعا کرده. خواسته‌های شما در کلّ این ماه، مخصوصاً در لیلة القدر مستجاب است.

دلیلش حُسن ظنّ به مولا است. دلیل دیگری ندارم، به مولای کریم حُسن ظنّ داریم. حالا انسان باید پای اینها بایستد. این مقدّرات وقتی در نامه‌ی عمل شما قرار می‌گیرد، یعنی در دسترس شما است. حالا این شما هستید که باید از چیزی که در دست‌رستان قرار گرفته، استفاده کنید. مواردی که خارج از مداخله‌ی ما است، خیلی کم است؛ ولی عموم این مقدّرات در محیط اراده‌ و خواسته‌ی ما است؛ برای استحصال، بهره‌برداری، افزایش و امثال اینها. پس این هم پیش روی شما است که نیاز به بهره‌برداری دارد.

بهترین شیوه برای بهره بردن از شب قدر

بهترین روش برای بهره‌برداری از شب قدر این است که انسان ارتباط خود را با لیلة القدر حفظ کند. بعضی وقت‌ها از این مسئله غافل می‌شویم. لیلة القدر سایه می‌اندازد روی کلّ سال شما، تا سال آینده که ان‌شاءالله ماه رمضان باشیم و لیلة القدری را درک کنیم. بنابراین شما هستید و لیلة القدری که جاری است در زندگی شما.

این‌گونه نیست که یک شب باشد و تمام شود. تازه آغاز شد؛ یعنی با لیلة القدر دوره‌ی جدیدی را آغاز می‌کنیم. حالا باید از این فرصت استفاده کرد. اگر بتوانیم ارتباط خود را با باطن لیلة القدر و حقیقتش حفظ کنیم، امید است که بتوانیم از دستاوردها و مقدّرات الهی که در این شب باعظمت برای ما فراهم آمده، بتوانیم به‌خوبی استفاده و بهره‌برداری کنیم. توصیه شده که سوره‌ی مبارکه‌ی قدر و توحید در متن ذکر دائم‌مان باشد. گفته‌اند که در همه‌ی نمازها توحید و قدر را بخوانیم. صرفاً این‌گونه نیست که بخوانیم: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ». یکی از رازهایش این است که پیوند و ارتباط ما با لیلة القدر حفاظت بشود و ما در این ذکر مدام قرار بگیریم. در واقع ارتباط عمیق بین ما و حقیقت لیلة القدر جاری باشد.

این سوره به ما یادآوری می‌کند که چه چیزهایی می‌خواستیم و چه چیزهایی خواسته بودیم، حالا بدویم دنبالش و نقدش کنیم. اینها را باید پیگیری کرد، خواست و به آن خواسته ادامه داد. همچنان در محیط طلب شما باشد، آن چیزهایی که آن شب خواستید. سهم خودتان را از مطالبه و فراهم کردن مقدّمات خواسته‌هایتان فراموش نکنید. اینها را برایتان نوشته‌اند، امّا فراهم آوردن مقدّماتش طبق قاعده‌ی اسباب و مسبّبات و علل و مَعالی، در اختیار جنابعالی است. می‌گویی من خواسته بودم، می‌گویند نه نخواسته بودی. ما برای تو پسندیدیم آن چیزی را که خواسته بودی، امّا تو نخواستی.

می‌گوید چطور من نخواستم؟ آرزوی من بود. می‌گویند مقدّماتش را فراهم نکردی، آن مقدّمات را باید فراهم می‌کردی. مثلاً من یادم هست، در همین شب قدر، جزء یکی از نکاتی که خواستم و خیلی هم بر آن اصرار می‌کردم، اُنس با صحیفه‌ی مبارکه‌ی سجّادیه بود؛ چون آفاق صحیفه خیلی عجیب است و دنیاهای شگفت‌انگیزی را پیش روی ما قرار می‌دهد. انسان عمرش بگذرد و از این عوالم بیگانه باشد، اصلاً طعم زندگی را نچشیده است. زندگی بی‌صحیفه، اصلاً قابل تصوّر نیست. خواستیم، تمنّا کردیم، برای شماها خواستیم، مخصوصاً برای این جلسه، چه دعاها کردیم. برای بنده و شما سطح بالایی از اُنس با صحیفه جزء مقدّرات ما نوشته شده است.

من یقین دارم برای من و شما نوشته شده، منتها این را باید استحصال کرد. این خواسته در دسترس شما است، منتها فراهم کردن مقدّماتش با شما است. ممکن است بعداً بگویید من آن شب خواسته بودم، ولی حالا عملاً بگویید که دیگر نمی‌خواهم. یعنی نه سراغش بروید و نه برایش برنامه‌ریزی کنید. آن چیزی که خواستی، حالا مقدّماتش را فراهم کن، وقت برایش بگذار، مراجعه کن، تلاوت صحیفه را در دستور کار روزانه‌ات قرار بده، به اهلش مراجعه کن. اینها همه مقدماتی هستند که شما را به مقدّرتان‌ ـ آن چیزی که برایتان نوشته شده ـ می‌رسانند.

کاش ذهنیّت آحاد ما راجع به لیلة القدر اصلاح شود. ذهنیّت ما، ذهنیّت دقیقی نیست. یک مثالش را من الان برای شما زدم، سایر موارد هم به همین ترتیب است. ببینید چه چیزهایی خواستید، همه‌ی آنها را پیگیری کنید. همان‌ها را پیگیری کنید تا ببینید امسال چه زندگی خواهید داشت؛ زندگی پر از تحرّک و فعّالیّت و تلاش و مجاهدت.

پس برای حفظ دستاوردهای ماه رمضان، باید سه کا انجام دهیم. یک، مراقبت برای حفظ پاکی به دست آمده در ماه رمضان که به نظرم از همه‌ سخت‌تر است. الان هر آلودگی که برای ما پیش بیاید، شیطان جشن می‌گیرد.

دوم، حفاظت از دستاوردها است. این ایمان باطراوت و زیبا که بِحَمْدِالله برای ما فراهم شده و سبْک زندگی دینی و فهرستی از عادات شایسته‌ای که در ماه مبارک رمضان نصیب ما شده، همه را باید حفظ کنیم.

سوم هم اصل و ادبِ بهره‌برداری از لیلة القدر است. بعضی‌ها خیال می‌کنند تمام شد و دیگر خیالمان راحت شد؛ حال آنکه تازه اوّلش است.

امّا راجع به نکته‌ی اخیر، یعنی مسئله‌ی لیلة القدر. در ارتباط با لیلة القدر حرف‌ها زیاد است؛ امّا راه اصلی ارتباط با لیلة القدر از طریق امیر لیلة القدر، یعنی ارتباط با حضرت بقیّة الله الاعظم (عَجَّلَ الله تَعَالَی فَرَجَهُ الشَّرِیف) امکان‌پذیر است. اگر سطح ارتباط خود را با حضرت ولی عصر (اَرْوَاحُنَا فِدَاه) افزایش و ارتقاء دهید، همه‌ی مقدّرات برای شما فعّال می‌شوند. شاید این مسئله به نظرتان عجیب بیاید؛ امّا بدانید اگر معرفت، عشق، تعلّق خاطر و ذکر ما نسبت به حضرت ولی عصر (اَرْوَاحُنَا فِدَاه) افزایش بیابد، تمام مقدّراتی که برای ما نگاشته شده، آنها فعّال می‌شوند. این رمز بهره‌برداری از لیله القدر است.

آیات مرتبط با بحث

اگر بخواهیم بحث امروز را به آیات کریمه قرآن متّکی کنیم، این آیات جلوه می‌کند: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ، وَاتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛[۶] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از خدا پروا داريد و هر كسى بايد بنگرد كه براى فردا [ى خود] از پيش چه فرستاده است و [باز] از خدا بترسيد. در حقيقت، خدا به آنچه مى‏كنيد آگاه است». این آیه ما را به مراقبت دقیق و حساب‌شده، و نه یک نظارت معمولی دعوت می‌کند.

آیه‌ دیگر این است: «وَلَا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكَاثاً؛[۷] و مانند آن [زنى‏] مباشيد كه رشته خود را پس از محكم بافتن، [يكى يكى‏] از هم مى‏گسست». این آیه خطاب به من و شما است. حالا که پنبه‌ها را به این خوبی و زیبایی بافتید، دوباره این رشته‌ها را پنبه‌ نکنید. این مطلب در قالب دعا و درخواست ریخته شده که اتّفاقاً این دعا برای الان است، و البته برای همیشه است، ولی به ویژه برای بعد از ماه مبارک رمضان هست که: «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ؛[۸] پروردگارا، پس از آنكه ما را هدايت كردى، دل‌هايمان را دستخوش انحراف مگردان، و از جانب خود، رحمتى بر ما ارزانى دار كه تو خود بخشايشگرى». بعد از آن شیرینی‌هایی که به ما دادی، بعد از آن ضیافت‌ها، بعد از آن لحظه‌ها، بعد از آن آنات، بعد از

[۱] . قیامت: ۱۴.

[۲] . حجرات: ۷.

[۳] . مفاتیح الجنان، اعمال شب آخر ماه رمضان.

[۴] . قدر: ۴.

[۵] . یوسف: ۸۸.

[۶] . حشر: ۱۸.

[۷] . نحل: ۹۲.

[۸] . آل عمران: ۸.