ایمان در پرتو سه خصلت به انسان سود می‏رساند93/11/15
قال الصادق (ع): «مَنْ‏ لَمْ‏ تَكُنْ‏ فِيهِ‏ ثَلَاثُ‏ خِصَالٍ‏ لَمْ‏ يَنْفَعْهُ‏ الْإِيمَانُ حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجَاهِلِ وَ وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ طَلَبِ الْمَحَارِمِ وَ خُلُقٌ يُدَارِي بِهِ النَّاس‏»[1]؛ امام صادق (ع) فرموده است که هر کس سه خصلت در او نباشد، ایمان به او سودى نخواهد رساند: اول: حلمى که با آن، نادانى نادان را برطرف کند؛ دوم: پارسایى‌اى که از طلبِ حرام بازش دارد؛ سوم: اخلاقى که به وسیله آن با مردم مدارا کند.

اول: «حلمٌ یَرُدُّ به جهل الجاهل»؛

اولین نکته این است که ما گاهی با انسان هایی مواجه می‏شویم که درک و شخصیت لازم را ندارند، گاهی ممکن است برخوردی نامناسب با ما داشته باشند و بدگویی ما را بکنند و گاهی ممکن است ما را تحقیر کنند، سؤال این است که با چنین افرادی چگونه رفتار کنیم؟ راهکاری که امام صادق (ع) برای برخورد با افراد جاهل و نادان ارائه داه است این است که انسان در برابر چنین انسان‏هایی با بردباری برخورد کند؛ همان طور که خداوند متعال نیز در قرآن می‏فرماید: «وَ عِبَادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً»[2]؛ بندگانِ [خاص خداوندِ] رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بى‌تكبّر بر زمين راه مى‌روند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گويند] به آنها سلام مى‌گويند [و با بى‌اعتنايى و بزرگوارى مى‌گذرند].

البته تحمل و بردباری به برخوردهای شخصی فرد مربوط است ولی نسبت به مسائلی که جنبه عمومی دارد تحمّل جایگاه ندارد بلکه انسان باید اعتراض کند نه اینکه هیچ واکنشی نشان ندهد و بگوید من بردباری می‏کنم چرا که اگر اعتراض نکند و سکوت کند ممکن است تبعات دیگری به دنبال داشته باشد؛ مثلاً اگر به نبی مکرم اسلام (ص) توهین شود انسان نباید سکوت کند چرا که سکوت او خیانت به پیامبر (ص) و اسلام، محسوب می‏شود بلکه باید اعتراض خود را نشان دهد. پس انسان باید در برخوردهای فردی تحمل کند آن‏گونه که ائمه (ع) و پیامبر (ص) تحمل می‏کردند.

انسان باید با دوستان مروّت داشته باشد و با دشمنان مدارا، پیامبر اکرم (ص) در همین رابطه فرموده است:«ان الله تعالی امرنی بمداراة الناس کما امرنی باقامة الفرائض»[3]؛ همان‏گونه که خداوند متعال من را به اداء فرائض دستور داده است، مرا به مدارا با مردم هم امر کرده است.

دوم: «وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ طَلَبِ الْمَحَارِمِ»؛

انسان باید در پرتو ورع و پارسایی از ارتکاب حرام دوری کند. انسان نباید گناهان را کوچک پندارد و به امید اینکه خداوند آنها را می‏بخشد آن گناهان را مرتکب شود، زیرا خداوند متعال همه اعمال و رفتار آدمی را ثبت و ضبط می‏کند، همان طور که در قرآن کریم فرموده است: «لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً إِلاَّ أَحْصاها»[4]؛ هیچ گناه کوچک و بزرگی نیست مگر اینکه ثبت می‏شود.

سوم: «و خُلُقٌ يُدَارِي بِهِ النَّاس»؛

مدارا کردن با مردم یکی از چیزهایی است که باعث جذب مردم می‏شود. آنچه باعث شد مردم عصر رسول الله (ص) گِرد حضرت (ص) جمع شوند و از ایشان پیروی کنند اخلاق کریمانه حضرت (ض) و مدارا کردن با مردم بود. خداوند متعال در قرآن می‏فرماید:«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ‏ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك‏»[5]؛ به(بركت) رحمت الهى، در برابر آنان ‌[ مردم‌] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‌شدند.

همچنین امام صادق (ع) در حدیث دیگری فرموده است:«الْخَيْرُ كُلُّهُ‏ أَمَامَكَ‏ وَ إِنَّ الشَّرَّ كُلَّهُ أَمَامَكَ وَ لَنْ تَرَى الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ إِلَّا بَعْدَ الْآخِرَةِ لِأَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ الْخَيْرَ كُلَّهُ فِي الْجَنَّةِ وَ الشَّرَّ كُلَّهُ فِي النَّار»[6]؛ همه خوبى‏ها و بدى‏ها پیش روی توست و هرگز خوبى و بدى واقعى را جز در آخرت نمى‏بينى، زيرا خداوند همه خوبى‏ها را در بهشت و همه بدى‏ها را در جهنم قرار داده است.

[1]. تحف العقول، ص324.

[2]. «الفرقان»:63.

[3]. کافی (ط- اسلامیه)، ج2، ص117.

[4]. «الکهف»:49.

[5]. «آل عمران»:159.

[6]. بحار الانوار (ط- بیروت)، ج75، ص284..