ذکر خدا93/12/06
رسول گرامی اسلام (ص) می‏فرماید: «مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ‏ ذَكَرَ اللَّهَ‏ كَثِيراً كُتِبَتْ‏ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ النِّفَاق»‏[1]؛ هر کس كه زیاد ذكر خدا کند خداوند او را دوست دارد و هر کس كه بسيار ذکر خدا كند براى او دو براءت (يعنى منشور آزادى) نوشته شود، يكى براءت از دوزخ، و ديگرى براءت از نفاق (و دوروئى).

یکی از موضوعاتی که هم در آیات شریفه قرآن و هم در روایات نورانی اهل بیت به صورت فراوان و مستوفی از آن یاد شده است مقوله ذکر و یاد الهی و نقطه مقابل آن مسأله مذمت و سرزنش نسبت به غافلین است.

از جمله آیاتی که به این موضوع اشاره دارد، آیات زیر است؛

«يا أَيُّهَا الَّذينَ‏ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ‏ ذِكْراً كَثيرا»[2]؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! خدا را بسيار ياد كنيد.

و «الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ‏ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏»[3]؛ آنها كسانى هستند كه ايمان آورده‌اند، و دلهايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دلها آرامش مى‌يابد!

اینکه خداوند متعال و پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) بر مسئله ذکر و پرهیز از غفلت، تأکید زیادی کرده‏اند به خاطر این است که گاهی با یک غفلت سرنوشت انسان (چه اهل علم و چه غیر اهل علم) عوض می‏شود.

حضرت زهرای مرضیه (س) فرموده است: «اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ غَفْلَةَ النَّاسِ‏ لَنَا ذِكْرا»[4]؛ خدایا! غفلت دیگران را برای ما مایه تذکر قرار بده.

رسول اکرم (ص) در روایتی که در ابتدای سخن به آن اشاره کردیم، می‏فرماید که کسانی که به یاد خدا هستند [کسانی که در همه حال (در خانه و بازار و درس خواندن و...) به یاد خدا هستند]، خداوند دو امان نامه به آنها می‏دهد؛ یک امان نامه از آتش جهنم است و یک امان نامه اینکه، در دینا زندگی منافقانه ندارند.

امام زین العابدین(ع) در همین رابطه فرموده است: «وَ نَبِّهْنِي‏ لِذِكْرِكَ‏ فِي‏ أَوْقَاتِ‏ الْغَفْلَة»[5]؛ خدایا در مواقع غفلت به من آگاهی و توجه عطا کن. یعنی زمانی که همه غافل‏اند، من جزء آگاهان باشم.

امیر المؤمنین (ع) نیز فرموده است: «الذِّكْرُ ذِكْرَانِ‏ ذِكْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ ذِكْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْكَ فَيَكُونُ ذَلِكَ حَاجِزاً»[6]؛ ذکر دو گونه است، یکی ذکر در زمانی که مصیبتی بر انسان وارد می‏شود و بالاتر از آن، ذکر خدا زمانی که انسان با آنچه خداوند متعال حرام کرده مواجه می‏شود که ذکر مانع از ارتکاب حرام می‏شود.

در حالات بعضی از بزرگان که توفیقاتی عجیبی نصیبشان شده، آمده است که منشأ این توفیقات این بوده که در جاهایی که زمینه گناه برایشان محیا بوده است، چشم پوشی کرده‏اند. ما هم باید مواظب اعمالمان باشیم و از گناهان چشم‏پوشی کنیم.

امام باقر (ع) نیز در رابطه با اینکه چه کنیم که از غافلین نباشیم و از ذاکرین باشیم، فرموده است: «أَيُّمَا مُؤْمِنٍ‏ حَافَظَ عَلَى‏ الصَّلَوَاتِ‏ الْمَفْرُوضَةِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَيْسَ هَذَا مِنَ الْغَافِلِين»[7]؛ هر مؤمنی که حافظ نمازهای واجبش باشد و سر وقت نمازش را بخواند، از غافلین نیست.

از یکی از همسران پیامبر (ص) نقل شده است که زمانی که پیامبر (ص) مشغول صحبت با ما بود و وقت اذان می‏رسید حضرت (ص) به گونه می‏شد که گویا نه ما او را می‏شناختیم و نه او ما او را می‏شناخت.

.كافي (ط- الإسلامية)، ج‏2، ص500.[1]

[2]. «الاحزاب»: 41.

[3]. «الرعد»: 28.

[4]. بحار الانوار (ط- بیروت)، ج87، ص339؛ طوسى، محمد بن الحسن‏، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏2، ص467.

[5]. الصحيفة السجادية، ص102.

[6]. تحف العقول، ص216.

[7]. كافي (ط- الإسلامية) ؛ ج‏3 ؛ ص270.