انواع متکلّمین94/02/23
امام کاظم (ع) فرموده است: «يَا هِشَامُ الْمُتَكَلِّمُونَ ثَلَاثَةٌ فَرَابِحٌ وَ سَالِمٌ وَ شَاجِبٌ فَأَمَّا الرَّابِحُ فَالذَّاكِرُ لِلَّهِ وَ أَمَّا السَّالِمُ فَالسَّاكِتُ وَ أَمَّا الشَّاجِبُ فَالَّذِي يَخُوضُ فِي الْبَاطِلِ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَى كُلِّ فَاحِشٍ بَذِيٍّ قَلِيلِ الْحَيَاءِ لَا يُبَالِي مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ فِيهِ وَ كَانَ أَبُوذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ: يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ إِنَّ هَذَا اللِّسَانَ مِفْتَاحُ خَيْرٍ وَ مِفْتَاحُ شَرٍّ فَاخْتِمْ عَلَى فِيكَ كَمَا تَخْتِمُ عَلَى ذَهَبِكَ وَ وَرِقِكَ»[1]؛ امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (ع) فرموده است که ای هشام تکلّم کنندگان سه طایفه‏اند: رابح، سالم و هالک. اما رابح پس آن ذکر کننده برای خدا است و اما سالم پس آن ساکت شونده از کلام باطل و بیهوده است و اما هالک پس آن کسی است که در باطل خوض می‏کند و کلام بیهوده می‏گوید، به درستی که خدای متعال بهشت را بر هر انسان رسوا و بد زبانِ کم حیا که برایش فرقى نمى‏کند چه بگوید و چه چیز در مورد او بگویند، حرام کرده است، سپس، امام (ع) از قول ابوذر غفارى [صحابه‏ى بزرگ رسول خدا (ص)]، چنین نقل کرده است که ابوذر (رضی الله عنه) گفته است که اى کسانى که دنبال علم هستید، این زبان کلید خیر و شر است، پس بر دهانتان مُهرى بزنید؛ آن‏چنان که بر صندوق طلا و پولتان قفل مى‏زنید!

طبق فرمایش امام موسی کاظم (ع) افراد سخن‏گو سه دسته‏اند:

اول: کسانی که از حرف زدن خود سود می‏برند و هم خودشان و هم جامعه از کلام و بیان آنان استفاده می‏کنند و کلامشان جز برای خدا نیست.

دوم: کسانی که سالم هستند؛ این دسته از افراد شأنیت سخن گفتن را دارند ولی گاهی به وسیله سکوتشان به هدفی که مورد نظرشان است، می‏رسند.

سوم: کسانی که در باطل فرو می‏روند. این دسته نه سود می‏رسانند و نه ساکت و سالم هستند بلکه با حرف زدن خود در معرض هلاکت‏اند. این دسته از افراد با سخنان نسنجیده و همراه با دشنام و زشتی، پرده حیا را کنار زده‏اند و برای آنان خیلی اهمیت ندارد که مردم درباره آنها چگونه قضاوت می‏کنند. خداوند بهشت را برای کسانی که نسبت به آنچه که می‏گویند بی‏تفاوت هستند، حرام کرده است.

حضرت (ع) در ادامه به کلام ابوذر غفاری اشاره کرده است که ابوذر فرموده است که زبان هم کلید خیر است و هم کلید شر لذا انسان همان‏طور که از طلا و پول مراقبت می‏کند باید از زبانِ خود نیز مراقبت کند.

انسان‏هایی که با حیا هستند مراقب سخن گفتنِ خود هستند، این افراد برای آبروی خود اهمیت قائل‏اند و سخنی که آبرویشان را تهدید کند بر زبان جاری نمی‏کنند اما در مقابل این دسته افراد، کسانی هستند که به آبروی خود توجهی ندارند، اهمیت نمی‏دهند که در چه موقعیت و مکانی هستند، هر سخنی را می‏گویند بدون اینکه به پیامدهای آن سخن توجه کنند.

لذا انسان باید در بسیاری از موارد سکوت کند تا عزتش حفظ شود همان طور که شاعر گفته است:

«و لقد أمر على اللئيم يسبني فمضيت عنه و قلت لا يعنيني»

[1]. تحف العقول، ص394- 395.