منشور طلبگی چشمِ علم، دوری از حسد است94/03/06
امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) فرموده است: «رَأْسُ الْعِلْمِ التَّوَاضُعُ وَ بَصَرُهُ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْحَسَدِ وَ سَمْعُهُ الْفَهْمُ وَ لِسَانُهُ الصِّدْقُ وَ قَلْبُهُ حُسْنُ النِّيَّةِ وَ عَقْلُهُ مَعْرِفَةُ أَسْبَابِ الْأُمُورِ وَ مِنْ ثَمَرَاتِهِ التَّقْوَى وَ اجْتِنَابُ الْهَوَی».[1]

امیرمؤمنان حضرت علی (ع) در روایتی که به آن اشاره شد علم را به انسان تشبیه کرده است؛ همان‎گونه که انسان سر، چشم، گوش و قلب دارد، علم نیز دارای این ویژگی‎ها و آثار وجودی است و به تعبیر روشن‎تر علم فقط مجموعه‎ای از اصطلاحات نیست بلکه علم و عالِم شدن نیازمند لوازم خاص خود است که اگر ما ملتزم به این لوازم باشیم به معنای واقعی عالِم ربانی خواهیم شد و در این صورت است که سخنان ما در قلب‎ها نفوذ خواهد کرد و قلب‎ها به سوی ما جذب خواهد شد لذا امیرالمؤمنین (ع) در روایت مذکور، رأس علم را تواضع و فروتنی دانسته است.

در حالات مرحوم حاج شیخ محمد تقی جعفری (ره) آمده است که قبل از انقلاب ایشان با یکی از فلاسفه غرب مناظراتی داشت، زمانی که روزنامه اطلاعات از موضوع اطلاع یافت، ‎خواست عکس ایشان را در کنار آن فیلسوف غربی به چاپ برساند، ایشان دو عکس از خودش را به دفتر روزنامه برد و بدون اینکه خودش را معرفی کند، عکس‎ها را به مسؤول روزنامه تحویل داد و برگشت، در حین بازگشت، مسؤول روزنامه از او سؤال کرد که آیا شما شیخ محمد تقی جعفری نیستید؟ ایشان پاسخ داد بله خودم هستم، مسؤول روزنامه بعد از اینکه او را شناخت ایشان را به دفتر خود برد و اکرام کرد. لذا اگر می‎خواهیم بزرگ و بلندمرتبه بشویم باید متواضع و فروتن باشیم.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) در ادامه فرموده است: چشمِ علم، دوری از حسد است.

در سایه حسد انسان به جایی نمی‎رسد، البته انسان باید غبطه داشته باشد اما حسد نداشته باشد. تفاوت بین حسد و غبطه در این است که در حسد، انسان آرزو می‎کند که آنچه دیگران دارند از آن‎ها گرفته شود ولی غبطه به این معنا است که خدایا همان چیزی که دیگران دارند به من نیز عنایت کن.

حضرت (ع) در ادامه فرموده است: گوشِ علم، دانستن و درک کردن است.

همه ما عمر خود را صرف تحصیل و کسب علم می‎کنیم ولی نباید این‎گونه باشد که بعد از گذشت سال‎ها هنوز هیچ پیشرفتی نکرده باشیم و بدتر از آن، اینکه نه تنها پیشرفت نکرده باشیم و درجات بالای معنوی را کسب نکرده باشیم بلکه سقوط کرده و نسبت به گذشته پس‎رفت داشته باشیم.

بعد حضرت (ع) فرموده است که زبانِ علم، راستگویی و صداقت است. صداقت باید به عنوان اصل و پایه زندگی قرار بگیرد.

و قلبِ علم، حُسن نیت است. اگر انسان در زندگی خود خوش‎بین باشد، دیگران و حتی خداوند نسبت به او خوش بین و خوش نیت می‎شوند.

و ثمراتِ علم، تقوا و پرهیز از هوای نفس است.

خلاصه اینکه روایت مذکور در یک کلمه، منشور طلبگی است.

[1]. بحار الانوار (ط- بیروت)، ج75، ص6؛ حكيمى، محمدرضا و حكيمى محمد و حكيمى على‏، الحياة (ترجمه احمد آرام‏)، ج2، ص516.