لزوم تفکر و تأمل قبل از انجام عمل95/10/15
عنِ الصادق (ع): «قِفْ عِنْدَ كُلِّ أَمْرٍ حَتَّى تَعْرِفَ مَدْخَلَهُ مِنْ مَخْرَجِهِ قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِيهِ فَتَنْدَمَ»[1].
امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که در برابر هر كارى تأمّل و درنگ كن تا پيش از آنكه در آن وامانى و پشيمان شوى، [راهِ] داخل شدن در آن و خارج شدن از آن را بشناسى.
یکی از مسائل مهمی که انسانها در زندگی خود باید برای آن برنامهریزی کنند، ورود و خروج کارهاست. بعضی هم ورودی خوبی دارند و هم خروجی خوبی دارند، بعضی نه ورودی خوبی دارند و نه خروجی خوبی دارند، بعضی ورودی خوبی دارند، ولی خروجی ندارند و بعضی دیگر ورودی خوبی ندارند، لکن خروجی خوبی دارند.
امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که کاری کنید که هم ورودی کارتان مناسب و خوب باشد و هم خروجی کارتان مناسب باشد. راه اینکه ورودی کار انسان خوب باشد، این است که انسان همراه با تأمّل در کار مورد نظر، ورود کند. بعضی از انسانها وقتی میخواهند کاری را انجام دهند، احساسی و با عجله در کاری ورود پیدا میکنند؛ مثلاً برای خرید منزل یا برای شوهر دادن دختر خود احساسی و با عجله عمل میکنند و بعد پشیمان میشوند. بنابراین، طبق فرمایش امام صادق (ع) انسان قبل از شروع هر کاری باید توقف کند و آن کار را بررسی کند چون اگر انسان نپخته و بدون تأمّل کاری را شروع کند، خروج از آن کار و جمع کردن آن خیلی سخت است. سفارش امام صادق (ع) به تأمل و توقف، در رابطه با همه کارها و امور است و اختصاص به کار خاصی ندارد. در بعضی روایات آمده است که انسان وقتی سر سفره نشسته است، قبل از اینکه «بسم الله» بگوید و شروع به غذا خوردن کند، نخست تفکر و تأمل کند که غذای داخل سفره از حلال تهیه شده است یا از حرام تهیه شده است و اگر از حلال باشد، «بسم الله» بگوید و شروع به خوردن کند چرا که انسان برای خوردن لقمه حلال، «بسم الله» میگوید و برای لقمه حرام یا شبههناک «بسم الله» نمیگوید. خداوند متعال نیز در سوره توبه که بحث عذاب مشرکین است، «بسم الله الرحمن الرحیم» [که رحمانیت و رحیمیت خداوند را نشان میدهد] را نگفته است. بنابراین، انسان قبل از اینکه کاری را شروع کند، باید تأمل و درنگ کند و بعد از بررسی پیامدها و عواقبی که بر آن کار مترتب میشود، آن را شروع کند.
همچنین، امام باقر (ع) فرموده است: «إِيَّاكَ وَ التَّفْرِيطَ عِنْدَ إِمْكَانِ الْفُرْصَةِ فَإِنَّهُ مَيْدَانٌ يَجْرِي لِأَهْلِهِ بِالْخُسْرَانِ»[2].
امام باقر (ع) در روایت مذکور، فرموده است که هنگامی که فرصتی برایت پیش میآید، از کوتاهی و سهلانگاری پرهیز کن زیرا کوتاهی کردن [و استفاده نکردن از فرصتها]، میدانی است که برای اهلش [که در این میدان قدم گذاشتهاند] خسارت و ضرر میآورد.
کسانی که به عمر و فرصتهای زندگی خود توجه ندارند، بهرهای جز خسران نخواهند برد و وقتی متوجه خواهند شد که ضرر کردهاند که کار از کار گذشته باشد و عمرشان رو به پایان باشد که حسرت بر گذشته فایدهای نخواهد داشت. بنابراین، انسان باید در زندگی خود برنامهریزی داشته باشد و فرصتها را بیهوده از دست ندهد، بلکه سعی کند از لحظه لحظه عمر خود بهترین استفاده را ببرد تا بعداً حسرت گذشته را نخورد.
[1]. حسن بن على، ابن شعبه حرانى، تحف العقول، ص304.
[2]. همان، ص286.
