جلسه اول فاطمیه حرم رضوی / بررسی مجاری رحمت خدا؛ امام رحمة موصوله؛ آثار اتصال به رحمت خدا
تنوع نعمت ها و رزق ها و ارتباط آنها با رحمت خدا
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله رب العالمین و صل الله علی محمد و اله الطاهرین. و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین. قرآن می فرماید: «وَ مَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ * الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فىِ الْأَرْض»(بقره/26-27) همه ما غرق در رحمت خدا هستیم. بزرگان فرموده اند که رحمت دوگونه است. عام که همه را می گیرد و لو کفار را؛ و اسم رحمان خداوند ناظر به همین قسم از رحمت است. و رحمت خاص هم مخصوص مومنین و بندگی آنها در عالم است که البته این رحمت خاص هم در دنیا و هم در آخرت برای آنها خواهد بود. که ازجمله آنها لذت بندگی و یقین و زهد و... رزق های خاص خداست که به مومنین می رسد. در واقع رزق فقط مادی نیست. در قرآن که بحث توجه به طعام شده است می فرماید: «فَلْيَنظُرِ الْانسَانُ إِلىَ طَعَامِهِ»(عبس/24) یعنی انسان باید به طعام خود نگاه و توجه کند (و باید دانست که همین خوردن و البته توجه در حین مصرف نعمت ها باعث قرب و رشد است و اگر انسان غافل شد تیرگی و ظلمت دارد) اما روایت می گوید از جمله این رزق ها، علم است که از کجا می آید. که اگر شیطانی باشد انسان را گرفتار می کند. رزق علم و کلام اهل بیت، نور است و غفلت زاست و رغبت به دنیا را از بین می برد...
پس همه نعمات رحمت خداست. رزق ما را جز خدا کسی نمی دهد. اگر ابر و زمین و خورشید و... چیزی به ما می دهند، از جانب خداست. موحد رحمت خدا را در همه اینها می بیند و واسطه ها او را غافل نمی کند. محبت فقط از جانب خداست. «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَكَلَنِي إِلَيْهِ فَأَكْرَمَنِي وَ لَمْ يَكِلْنِي إِلَى النَّاسِ فَيُهِينُونِي»(1) او ما را بزرگ داشته و منت نگذاشته و دیگران اگر قرار بود رزق ما را بدهند، فقط ما را خوار می کردند. خدا ما را به دیگران واگذار نکرده است.
مواجهه درست با نعمت ها، شکر و دوری از کفران رحمت / مقام خلّت
نکته اینکه اگر محبت و نعمتی از دست کسی به ما برسد، این در واقع محبت خدا و جنود خداست که در قلب آنهاست. مثلا محبت مادر محبت خداست که از دست او به ما می رسد. اگر این رحمت را خدا از مادر بردارد، او با فرزندش کاری ندارد. و در قیامت هم همین اتفاق گویی می افتد که می فرماید: «يَوْمَ يَفِرُّ المَْرْءُ مِنْ أَخِيهِ * وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ * وَ صَحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ»(عبس/34) لذا اگر آنها در دنیا ما را کمک می کنند از رحمت خداست. موحد همیشه این دست خدا را در کار می بیند و البته دست واسطه را می بوسد و آنها را واسطه رحمت می بیند و البته بهتر هم قدردانی می کند. لذا در روایت فرمودند: «مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل»(2) در واقع تشکر شما از واسطه ها بخاطر این است که آنها دست خدا هستند و احترام دارند. اگر به ما گفته اند در انفاق و صدقات اگر دستتان به دست فقیر برخورد کرد، دست خود را ببوسید و بر چشم بگذارید بخاطر همین است که او دست خداست که از آستین او بیرون آمده است. لذا در روایت فرموده اند: «إِنَ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَلَيْكُمْ فَلَا تَمَلُّوا النِّعَم»(3) یعنی حوایج مردم نعمت خداست، از اینها ملول و خسته نشوید.
از صفات حضرت ابراهیم(ع) خلیل است. این مقام در واقع، مقام گداخته شدن در محبت است. او خلیل شد زیرا از غیر خدا نخواست که اگر از غیر گرفتی وابسته به او می شوی. اگر قحطی شد ترس می آید و... ولی اگر فقط ار خدا گرفتی محبت او فقط هست. لذا اگر نعمت های خدا را یاد کنی، محبت او را به دل می آورد. اگر رحمت او را دیدی محبت او می آید وگرنه محبت کس دیگری خواهد آمد که این شرک است. مقام خلت و خلیل شدن برای چنین کسانی است. و نیز ایشان خلیل شدند، چون هیچ دستی را رد نکرد و حوایج را بی پاسخ نمی گذاشت. این دست ها حواله های خداست. برای حواله او هزینه کنید. اگر بخل نورزیدید و جلوی تعلق را گرفتید، محبت می آید. و نیز وقتی دریغ نمی کنید واسطه می شوید و رحمت از شما عبور می کند و شما نورانی می شوید و گداخته می شوید. پس ما غرق در رحمت خداییم و باید این رحمت را ببینیم و متذکر به آن باشیم و آن را کفران نکنیم. قطع و ناسپاسی نکنیم.
اشاره به انواع رشته های رحمت خدا / ارحام و مومنین
از مهم ترین رشته های رحمت خدا در عالم که باید رعایت شود ارحام انسان است. رشته ای از رحمت خدا در این ها وجود دارد. اگر صله کردید و ارتباط درست برقرار شد، این رشته را وصل کرده اید. و اگر آنرا قطع کنید، قطع رحمت خداست. حتی جواب سلام ارحام در واقع جواب خداست. آیه مذکور در ابتدای بحث این بود که: «الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ» کسانی هستند که این رشته های رحمت خدا را قطع می کنند که نتیجه اش این خواهد بود که قرآن بجای هدایت آنها را اضلال می کند. و خدا اینگونه است که هدایت و اضلال را به شکل خاصی دنبال می کند که فرمود: «وَ أَنْتَ الْفَاعِلُ لِمَا تَشَاءُ تُعَذِّبُ مَنْ تَشَاءُ بِمَا تَشَاءُ كَيْفَ تَشَاء»(4) این کتاب هدایت است لکن فاسق را با آن اضلال می کند که اینها عهد بندگی را قطع می کنند و رشته رحمت را می برند و لذا قرآن اینها را گمراه می کند.
یکی دیگر از رشته های رحمت، در بین مومنین است. مرحوم کلینی بابی در کافی شریف دارند که مومنین آنقدر رابطه نزدیکی با هم دارند که غصه یکی، دیگری را غصه دار می کند. در تاریخ نقل شده است که دندان رسول الله(ص) در احد که شکست، دندان اویس قرنی همبا اینکه در یمن بود، افتاد. در روایات داریم که فرد می گوید گاهی بی دلیل ناگهان غصه دار می شوم. حضرت فرمودند: برادرانت غصه دارند و این به تو منتقل می شود. مومنین مثل ظروف مرتبط به هم هستند. در روایت داریم «وَ الْمُؤْمِنُ أَخُ الْمُؤْمِنِ لِأَبِيهِ وَ أُمِّهِ أَبُوهُ النُّورُ وَ أُمُّهُ الرَّحْمَة»(5) یعنی مومنین مادر و پدر مشترکی دارند که رحمت و نور ریشه مومنین است. یعنی آنها برادر واقعی اند.
در واقع هر مومنی بخاطر ایمانش به رحمت خدا وصل است و وصل شما به او پیوند شما به رحمت خداست. و البته این نگاه آثار سنگینی هم دارد. در روایت فرمودند اگر برادرت پشت درب خانه ات آمد و صدا زد و بدون دلیل موجهی جواب ندادی، رشته ولایت ات قطع می شود. یعنی رشته رحمتی که از جانب خدا بین شما بود، قطع شده و دیگر فیضی از آنجا به شما نمی رسد. یعنی بین مومنین رشته ای از رحمت و ولایت هست که در قرآن اشاره شده است: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْض»(توبه/71) این رابطه رحمت و ولایت خداست و نباید رشته ولایت خدا قطع شود. هر مومن شعاعی از حضرت امیرالمومنین(ع) در اوست. در قطع ارتباط با او این رشته قطع می شود. این ارتباط مومن به رحمت خدا را در روایت اینگونه توضیح می دهند که «وَ إِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ شُعَاعِ الشَّمْسِ بِهَا»(6) یعنی از اتصال شعاع خورشید به خورشید بیشتر است. لذا شما می توانید از این شعاع بی بهره باشید و جدا شوید. هر مومنی رشته ای از نور و رحمت الهی در او هست که با پیوند به او به همان میزان با معدن الرحمه پیوند خورده اید که در واقع پیوند با امام است. لذا قطع از امام می شود. در روایت فرمود اگر غیبت برادر مومن شد و شما سکوت کردید، رشته ولایت قطع می شود.
امام معدن الرحمة و محبت و همه رزق های عالم / آثار صله امام
اما سرچشمه رحمت که همه رحمت ها از آنجاست که ایمان و یقین و بلکه همه رزق های عمومی از آنجا سرچشمه می گیرد و در دنیا و برزخ و قیامت هر رحمتی هست از آنجا می جوشد، وجود مقدس امام است. او «معدن الرحمه» است. زمین و آسمان به اذن او رزق می دهند. اگر مومنین به هم محبت دارند از آنجاست. اینکه آنها پدر این امت هستند یعنی محبت آنها به ما از پدر و مادر بیشتر است. این علتش این است که مومن واقعا از نور و رحمت آفریده شده است. کلمه نور این ذوات مقدسه هستند. مومن حقیقتا با امام رابطه دارد و رابطه خورشید و شعاع اوست. لذا امام صادق(ع) فرمودند ما شما را می بینیم خوشحال می شویم و غصه شما ما را نارحت می کند. مثل والدین با ما ارتباط دارند؛ و بسیار هم بالاتر. همه محبت های عالم شعاع همین محبت است. محبت شما هم به مومنین محبت شما به امام است. اگر دست شما را کسی گرفت او دست امام است و اگر شما دست کسی را گرفتید در واقع شما واسطه دست امام هستید. و ما مکلف هستیم که به این رشته متصل شویم و همه وجودمان را خرج آن کنیم. از دست او بگیریم و به دست او بدهیم. همه اوقات سر و کارمان با امام باشد. همه چیزتان را بدست او بدهید که بهترین انفاق همین است. در روایت فرموده اند که صله امام و صدقه با او 2 هزار برابر کارهای خیر و صدقات دیگر شماست. البته امام محتاج شما نیست. امام خزائن عالم را دارد.
اما اگر او نیاز ندارد چرا ما باید بدهیم؟ قرآن می گوید «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ»(توبه/103) تو زکات را از اینها بگیر تا دستشان به تو برسد و به طهارت برسند. دست نجس با آب دریا پاک می شود. ما باید بدست آنها بدهیم. و بعد آیه می فرماید که: ای رسول ما صلواتی خاص هم بر آنها هم بفرست که صلوات تو برای اینها مایه آرامش است. پس تطهیر و سکینه است. قاعدتا وقتی انسان چیزی را می خواهد از دارایی های خود به کسی بدهد، باید مضطرب باشد. ولی مومن در دادن و صله به امام آرام و مطمئن است. شهدای کربلا اگر تیزی تیغ را احساس نمی کردند چون همه چیزشان را بدست امام داده بودند و تطهیر و سکینه داشتند. پس امام آن رشته رحمتی است که خدا امر به وصل آن کرده است. همه چیزتان را به امام بسپارید. در همین راستا قرآن می گوید: «وَ مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبيتاً مِنْ أَنْفُسِهِم»(بقره/265) یعنی اموال تان را بدهید تا جان هایتان به ثبات برسد. در واقع خاصیت داد و ستد با امام همین است. با امام محبت نفس می رود و محبت امام می آید. چیزی که به امام هم بدهید از دست نمی رود که بدست خدا رسیده است. فرمود: «ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باق»(نحل/96) لذا حتی جان را هم بدهید احیاء خواهید شد و فوتی نخواهد بود که قرآن می فرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُون»(آل عمران/169)
پس امام آن رشته محبت خداست که در عالم منتشر شده است و در ظاهر و باطن عالم وجود دارد. اینکه در زیارت جامعه فرمودند «الرحمة الموصوله» یک معنای رحمت موصوله همین است. باید همینجا تذکر داد که این که ما می گوییم امام غایب است و فکر می کنیم در کناری است و در متن کار نیست غلط است. امام اگر نباشد شما اصلا نیست می شوید. هستی ما به رحمت خدا که سرچشمه اش امام است گره خورده است. «وَ بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى»(7) پس محبت خدا به ما - عام و خاص آن - در وجود امام است. لذا باید به آنها پیوند بخوریم. و اگر هم این رشته رحمت قطع شد، باب خیرات بسته می شود و آنگاه قرآن هم اضلال می کند. هر چیزی اگر مرتبط با امام نبود و تحت فرمان او نبود، ظلمانی می شود و ما را از خدا دور می کند. اگر هم به امام متصل شدید، کلام معمولی انسان هم نورانی می شود و مجرای رحمت خدا خواهد بود و هدایت می کند. یعنی با امام همه شئون خودتان نورانی می شود. در روایت فرمود: «الْمُؤْمِنُ يَتَقَلَّبُ فِي خَمْسَةٍ مِنَ النُّورِ مَدْخَلُهُ نُورٌ وَ مَخْرَجُهُ نُورٌ وَ عِلْمُهُ نُورٌ وَ كَلَامُهُ نُورٌ وَ مَنْظَرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَى النُّور»(8) یعنی مومن در نور غوطه می خورد. ورود و خروج او در هر وادی نور است. علم و کلام و مسیر او در قیامت نور است. مومن با اتصال به امام به اینجا می رسد؛ و البته می تواند بقیه را هم وصل کند. در طرف مقابل هم اگر کسی از امام و این سرچشمه رحمت جدا شود، از خدا بریده می شود.
پس جامعه مومنین باید سراسر فانی در امام شوند. یعنی باید مثل اصحاب عاشورا باشند. یعنی باید هستی اش را در راه امام بدهد و البته نباید طلبکار هم باشد و گرنه زمین می خورد. سعید بن عبدالله که سپر امام شد و تیرها را خرید سوال از وظیفه کرد که آیا وفا کردم؟! این یعنی بعد از این همه فداکاری سوال می کند بدهی ام را پرداخت کردم؟! اگر انسان اینگونه شد، وجودش از خودش خالی می شود و نور و رحمت جایگزین آن می شود. تا جاییکه به مقام اولیاء اللهی می رسیم و هیچ خوف و حزنی نخواهیم داشت. که فرمود: «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون»(یونس/62) علت هم این است که اینها همه وجوشان نور شده و وارد وادی امن شده اند لذا غصه ندارند. همه چیزمان اگر در این وادی بود امن است «وَلَايَةُ عَلِيِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي»(9) و در مقابل هم اگر کسی حتی یک گام از وادی ولایت امام بیرون رود گرفتار است و ایمنی اش سلب خواهد شد. لذا در روایت فرموده است که نگاه به نامحرم حتی به شما آسیب می زند و تیر شیطان است و مصیبت زاست.
حضور حضرت زهرا(س) برای اتصال این رشته رحمت
در صدر اسلام هم فاطمه زهرا سلام الله علیها به همین خاطر به میدان آمد. جراین این بود که این رشته را قطع کردند. فاسق آن کسی است که این رشته را پاره کرده است. این خطابات تند آیات در مقابل سردمداران مقابله با ائمه است. با ولایت نعمت تمام می شود لذا قطع آن هم بسیار مهم و آسیب زننده است و بلکه همه رحمت عالم را دچار خطر می کند. اگر این رشته قطع شد از قرآن هم محروم می شویم. اگر کسی از امام جدا شد از قرآن هم جدا می شود. قرآن فاسق را که رشته را قطع می کند، اضلال می کند. در این جریان تاریخی در صدر اسلام، راه نور قرآن بسته شد. رابطه مردم با نبی اکرم(ص) قطع شد. باب هدایت بسته شد. حضرت به میدان آمد تا رشته را وصل کند و اگر ایشان نبود الی الابد قطع می ماند. لذا در زیارت نامه حضرت آمده است: «فَإِنَّا نَسْأَلُكِ إِنْ كُنَّا صَدَّقْنَاكِ إِلَّا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِيقِنَا لَهُمَا»(10) یعنی از حضرت می خواهید که شما ما را به رسول الل(ص)ه و امیر المومنین(ع) برسانند. و اگر کسی چشم از ایشان برندارد این وصل برایش رخ می دهد. باید این کار حضرت را ببینیم و کار ایشان را بزرگ بشماریم. هستی اش را داد تا ما به امام پیوند بخوریم. لذا ایشان متصل کننده به این رحمت است. اما اینکار حضرت بسیار سخت بود و سنگین تمام شد. بلایی را تحمل کردند که حلقه اتصال به رحمت خداست. ما در محضر امام رضا(ع) هستیم و روضه مادر نزد فرزند سخت است که دست نامحرم و ظلمت بسوی مادر دراز شد. السلام علیک یا علی بن موسی الرضا و السلام علیک یا فاطمه الزهرا....
پی نوشت ها:
(1) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، ص: 582
(2) عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 24
(3) بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج71، ص: 318
(4) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، ص: 586
(5) بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج64، ص: 73
(6) المؤمن، ص: 38
(7) زاد المعاد - مفتاح الجنان، ص: 423
(8) الخصال، ج1، ص: 277
(9) عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 136
(10) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، ص: 711
