گذر سالم از کمینگاه (۲)

وَ سَلامَةَ المِرصاد.[۱]

در ادامه تبیین این جمله از دعای مکارم الاخلاق که می‌فرماید: خداوندا توفیق بده که از کمینگاه، سالم بگذرم، این نکته بیان می‌گردد که این درخواست می‌تواند اشاره به سنت املا و مهلت دادن باشد که از مصادیق کمین الهی است. خداوند سبحان در باره کافران می‌فرماید:

﴿وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ﴾.[۲]

و كسانى كه كفر ورزيده‌اند هرگز گمان نكنند مهلتى كه به آنان مى‌دهيم به سودشان است، جز اين نيست كه مهلتشان مى‌دهيم تا در نتيجه بر گناه خود بيفزايند، و براى آنان عذابى خوار كننده خواهد بود.

همچنین در باره ظالمان می‌فرماید:

﴿وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ لَها وَ هِيَ ظالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُها وَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ﴾.[۳]

و چه بسا شهرهايى كه به [مردم] آنها مهلت دادم با آنكه ستمگر بودند، سپس آنها را فرو گرفتم و بازگشت (هر چيز) به سوى من است.

خداوند، به ستمکاران، پيش از نزول عذاب، فرصت می‌دهد تا شايد متنبه شوند و دست از ظلم و ستم بردارند. این مهلت و تأخیر در عذاب، نوعی کمین و در انتظار نشستن است. در نهج البلاغة از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) چنین نقل شده است:

و لَئن أمهَلَ الظَّالِمَ فلَن يَفُوتَ أخذُهُ و هُو لَهُ بِالمِرصادِ على‌ مَجازِ طَرِيقِهِ، و بِمَوضِعِ الشَّجا مِن مَساغِ رِيقِهِ.[۴]

اگر [خداوند] ستمگر را مهلت دهد، هرگز مجازات ستمگر از چنگش بیرون نرفته است، بلكه همواره بر سر راهش در كمين اوست و چون استخوان در گلوگاه او، آنجا که آب دهان فرو برده می‌شود، راه بر او مى‌گيرد.

بنابراین، مرصاد، تنها جهنم و در قیامت نیست، بلکه خداوند کمینگاه‌های مختلفی دارد و حتی در گلوگاه ظالم به کمین نشسته تا جان او را بگیرد.

بر اساس روایات، ظلم و ستم، از عوامل اصلى هلاكت‌ و موجب گرفتاری زودهنگام ظالم در عذاب و خشم الهی است. در نامه امیر مؤمنان(علیه‌السلام) به مالک اشتر آمده است:

لَيسَ شَي‌ءٌ أدعى إلى تَغييرِ نِعمَةِ اللّهِ و تَعجيلِ نِقمَتِهِ مِن إقامَةٍ عَلى ظُلمٍ؛ فَإِنَّ اللّهَ سَميعُ دَعوَةِ المُضطَهَدينَ، و هُوَ لِلظّالِمينَ‌ بِالمِرصادِ.[۵]

هيچ چيز بيش از بنياد ستم نهادن، مايه دگرگون شدن نعمت خدا و شتاب گرفتنِ عذاب وى نيست؛ كه همانا خداوند شنواىِ خواهش ستمديدگان است و برای ستمکاران در كمينگاه.

[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.

[۲]. سوره آل عمران، آیه۱۷۸.

[۳]. سوره حج، آیه۴۸.

[۴]. نهج البلاغة، خطبه۹۷.

[۵]. نهج البلاغة، نامه۵۳.