نقش ایمان به خدا در رفع اندوه

اللَّهُمَّ أنتَ عُدَّتي إن حَزِنت‌.[۱]

در تبیین این جمله اشاره شد که «عُدة» به معنای امکانات و ساز و برگی است که برای انجام کاری آماده می‌شود. اینکه در این بخش از دعا، به درگاه خداوند عرضه می‌داریم: هنگام غم و اندوه، تو عُده من هستی، یعنی ایمان و اعتقاد به توست که مایه دلخوشی من در گرفتارها و سختی‌ها است و چیز دیگری غیر از تو، نمی‌تواند غم و اندوه را از دل من ببَرد. از همین جا روشن می‌شود که ایمان به خداوند متعال، مؤثرترین و اصلی‌ترین داروی اندوه و نگرانی است.

ما در کتاب الگوی شادی از نگاه قرآن و حدیث، به تفصیل در باره عوامل شادمانی و درمان اندوه بحث کرده‌ایم. در فصل چهارم این کتاب، آیات و روایات مرتبط با انواع درمان‌های معرفتی، اعتقادی، اخلاقی، عملی، عبادی و طبیعی اندوه را گرد آورده‌ایم[۲] که در اینجا به نقش ایمان به خداوند به عنوان یکی از درمان‌های اعتقادی، اشاره می‌گردد.

ایمان به خداوند و باور داشتن او در زندگی، به انسان حس برتری می‌دهد و از این رو، موجب می‌شود در سختی‌ها و مشکلات کم نیاورد و دچار سستی و اندوه نگردد. خداوند خطاب به رزمندگان جنگ احد که در این جنگ، به ظاهر شکست خورده بودند، می‌فرماید:

﴿وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾.[۳]

و سستى نورزيد و اندوهگين مباشيد كه اگر مؤمن باشيد شما برتريد.

در آیه‌ای دیگر، ایمان به خدا و روز قیامت در کنار عمل صالح، عامل دور ماندن از ترس و اندوه دانسته شده است:

﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ النَّصارى‌ وَ الصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾.[۴]

به يقين، كسانى كه ايمان آورده‌اند و كسانى كه يهودى شده‌اند و نصارا و صابئان، هر يك [از اين گروه‌ها كه در عصر پيامبر، خود] به خدا و روز واپسين ايمان آورده و عمل شايسته انجام داده باشند، آنها را نزد پروردگارشان اجرى درخور است، و نه بيمى بر آنهاست و نه اندوهگين مى‌شوند.

این حقیقت، در آیه‌ای دیگر چنین بیان شده است:

﴿إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾.[۵]

آنان كه گفتند: پروردگار ما، اللَّه است و سپس استقامت ورزيدند، پس هرگز ترسى گريبانگيرشان نيست و هيچ اندوهناك نمى‌شوند.

بنا بر این، هر کس ایمانش قوی‌تر باشد و اعتقادش به خدا بیشتر باشد، از ساز و برگ غمزادیی بیشتری برخوردار است. کسی مانند امام خمینی(رحمة الله علیه) که در مراتب والای خداباوری و استقامت است، هیچ گاه درچار ترس و نگرانی نمی‌شود. از این رو، هنگامی که از فرانسه به ایران می‌آید و در هواپیمایی نشسته است که هر لحظه ممکن است مورد هدف قرار بگیرد، اصلا احساس ترس و اندوه ندارد تا جایی که در پاسخ خبرنگاری که از ایشان می‌پرسد: «اکنون چه احساسی دارید؟»، می‌گوید: «هیچ!».

در روایات نیز یقین و باور به خدای سبحان مایه رفع اندوه دانسته شده است. امام علی(علیه‌السلام) ـ طبق نقل ـ می‌فرماید:

نِعْمَ طارِدُ الهُمومِ اليَقينُ.[۶]

بهترین دور کننده اندوه، یقین است.

همچنین در دعایی که از ایشان نقل شده است، می‌خوانیم:

اللَّهُمَّ... هَب لي في يَومي يَقيناً تُهَوِّنُ عَلَيَّ بِهِ مُصيباتِ الدُّنيا و أحزانها، بِشَوقٍ إلَيكَ و رَغبَةٍ فيما عِندَكَ.[۷]

بار الها!... اكنون مرا يقينى عطا كن كه مصيبت‌ها و اندوه‌هاى دنيا را با آن بر من آسان كنى، همراه با اشتياق به سوى خود و چشمداشت به آنچه در نزد توست.

از امام صادق(علیه‌السلام) نیز نقل شده است که فرمود:

ما مِن مُؤمِنٍ إلّا و قَد جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِن إيمانِهِ اُنساً يَسكُنُ إلَيهِ، حَتّى‌ لَو كانَ عَلى‌ قُلَّةِ جَبَل لم يَستَوحِشُ إلى‌ مَن خالَفَهُ.[۸]

هيچ مؤمنى نيست، مگر اين كه خداوند از ايمانش براى او، همدمى قرار مى‌دهد كه به آن آرام گيرد، به طورى كه اگر در قلّه كوهى هم باشد، احساس تنهايى، او را به سوى كسى كه با او ناسازگار است، گريزان نكند.

[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.

[۲]. ر. ک: الگوى شادى از نگاه قرآن و حديث، محمد محمدی ری‌شهری، ص۲۰۹.

[۳]. سوره آل عمران، آیه۱۳۹.

[۴]. سوره بقره، آیه۶۲.

[۵]. سوره احقاف، آیه۱۳.

[۶]. نزهة الناظر و تنبیه الخواطر، حسین بن نصر الحُلوانی (قرن۶)، ج۱ ص۵۸.

[۷]. مهج الدعوات و منهج العبادات، السید بن طاووس الحلی (۶۶۴ ق)، ص۱۴۱.

[۸]. المحاسن، أبوجعفر البرقی (۲۸۰ ق)، ج۱، ص۲۵۹، ح۴۹۵.