نقش ایمان به تقدیر الهی در رفع اندوه

اللَّهُمَّ أنتَ عُدَّتي إن حَزِنت‌.[۱]

در تبیین این جمله اشاره شد که در منابع اسلامی ره‌نمودهای ارزنده‌اى در زمينه درمان اندوه و نگرانى، ارائه شده است‌ و یکی از مؤثرترین علاج‌های اعتقادی، ایمان و باور به این حقیقت است که خداوند متعال در سختی‌ها مایه دلخوشی انسان است، حقیقتی که از جمله یاد شده نیز برداشت می‌گردد.

يكى از شاخه‌هاى ايمان به خداى يگانه، ايمان به تقدير حكيمانه اوست. شخص مؤمن، باور دارد كه همه امور زندگى او بر پايه تقدير الهى و حكمت و مصلحت است. كسى كه اين واقعيت را باور داشته باشد، براى چيزى كه نصيب او نشده و يا از دست داده، غصّه نمى‌خورد.

از جمله آیاتی که بر این معنا دلالت دارد این آیه است:

﴿ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ * لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ﴾.[۲]

هيچ مصيبتى چه در [روی] زمين [مانند زلزله و قحطى و ناامنى] و چه در ‌خودتان [نظير بیماری و مرگ] نمی‌رسد، مگر آنكه در كتابى (لوح محفوظ) پيش از آنكه آن را پدید آوریم، ثبت است. همانا اين [كار] بر خداوند آسان است * تا بر آنچه از دست شما رفته است، افسوس نخوريد و از آنچه به شما داده شده، سرمست نگردید. خداوند، هيچ متكبّر خودستايى را دوست ندارد.

بنا بر این، آنچه از گرفتاری‌ها و بلاها به انسان می‌رسد و نمونه روشن آن همین بیماری کرونا است، در علم الهی مقدر شده است. نتیجه و فایده باور داشتن این مطلب، این است که انسان همه این حوادث را بخشى از زندگی می‌داند که تحت برنامه خداوند حکیم قرار دارند.

از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) نیز روایت شده است که فرمود:

الإِيمانُ بِالقَدَرِ يُذهِبُ الهَمَّ وَ الحُزنَ.[۳]

ايمان به تقدير، گرفتارى و اندوه را مى‌بَرَد.

گفتنی است که جمله «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ»، جمله‌ای است کلیدی و امیر مؤمنان(علیه‌السلام)، تمام زهد را در همین دو جمله، دانسته است:

الزُّهدُ كلُّهُ بَينَ كلِمَتَينِ مِنَ القُرآن، قالَ اللّه سُبحانَه: (لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ)، و مَن لَم يأسَ عَلَى الماضى و لَم يفرَح بِالآتى فَقَد أخَذَ الزُّهدَ بِطَرَفَيهِ.[۴]

تمام زهد، در دو جمله از قرآن [گرد آمده‌] است. خداوند سبحان فرموده است: «بر آنچه از دست شما رفته است، افسوس نخوريد و از آنچه به شما داده شده، سرمست نگردید». كسى كه بر گذشته افسوس نخورد و براى آنچه به دستش مى‌رسد، شاد نشود، هر دو جانب زهد را گرفته است.

زهدی که از ارزش‌های والای اخلاقی است و افراد کمی از آن بهرمندند، چنانکه از آن حضرت، این گونه نقل شده است:

الزُّهدُ أقَلُ‌ ما يوجَدُ و أجَلُّ ما يُعهَدُ، و يَمدَحُهُ الكُلُّ و يَترُكُهُ الجُلُ‌.[۵]

زهد، كمترين چيزى است كه يافت مى‌شود و ارزشمندترين چيزى است كه سفارش مى‌شود. همگان، آن را مى‌ستايند امّا بيشتر مردم به آن عمل نمى‌كنند.

زهد به قدری ارزشمند است که طبق آنچه در دعای ندبه آمده است، شرط گزینش اولیای خداوند برای دریافت مقام نبوت و دریافت وحی، پذیرش آن در دنیا است:

اللّهُمَّ لَكَ الحَمدُ عَلى ما جَرى بِهِ قَضاؤُكَ في أولِيائِكَ، الَّذينَ استَخلَصتَهُم لِنَفسِكَ و دينِكَ... بَعدَ أن شَرَطتَ‌ عَلَيهِمُ‌ الزُّهدَ في دَرَجاتِ هذِهِ الدُّنيَا الدَّنِيَّةِ و زِبرِجِها، فَشَرَطوا لَكَ ذلِكَ، و عَلِمتَ مِنهُمُ الوَفاءَ بِهِ، فَقَبِلتَهُم... و أهبَطتَ عَلَيهِم مَلائِكَتَكَ، و كَرَّمتَهُم بِوَحيِكَ.[۶]

بار خدايا! سپاس، تو راست بر آنچه از قضاى خود بر اوليايت جاری ساختی؛ همانان كه آنان را براى خودت و دينت برگزيدی... پس از آن كه زهد در اين دنياى پست و [نيز] زرق و برق آن را بر آنان شرط كردى‌ و آنان هم اين شرط تو را پذيرفتند، و دانستى كه به اين شرط، وفا مى‌كنند. پس، آنان را پذيرفتى... و فرشتگانت را بر آنان فرو فرستادى، و به وحى خويش سرافرازشان نمودی.

بنا بر نقل شیخ کلینی، امیر مؤمنان(علیه‌السلام) نیز زهد در دنیا را مایه آسان شدن سختی‌ها دانسته است:

مَن زَهِدَ فِي الدُّنيا هانَت‌ عَلَيهِ‌ المُصِيباتُ‌.[۷]

هر كه در دنيا زهد ورزد، مصيبت‌ها بر او آسان مى‌شوند.

[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.

[۲]. سوره حديد، آیه ۲۲ و ۲۳.

[۳]. كنزالعمّال، متقی هندی (۹۷۵ ق)، ج۱، ص۱۰۶، ح۴۸۱.

[۴]. نهج البلاغة، حكمت ۴۳۹.

[۵]. غرر الحكم و درر الكلم‌، تمیمی آمدی (۵۵۰ ق)، ح۲۰۲۱.

[۶]. الإقبال بالأعمال الحسنة، السید بن طاووس الحلی (۶۶۴ ق)، ج۱، ص۵۰۵، ط ـ الحدیثة.

[۷]. الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۲، ص۵۰، ح۱، ط ـ الإسلامیة.