جایگزین از دست رفته‌ها نزد خداست (۳)
و عِندَكَ مِمّا فاتَ خَلَفٌ.[۱]
در تبیین این جمله از دعای نورانی مکارم الاخلاق، اشاره شد که یکی از مواردی که خداوند جایگزین آن را می‌دهد، اموالی است که انسان در راه خدا خرج می‌کند. اگر انفاق طبق شرایطش انجام شود، از جمله اینکه مال، از راه حلال به دست آمده باشد و در مسیر حلال و درست خرج شود، به هر مقدار که باشد، خداوند عوض آن را می‌دهد.
نکته قابل توجه در بحث انفاق این است که در نگاه صحیح، آنچه انفاق می‌شود اصلا از دست نمی‌رود که بخواهد جبران شود، بلکه برای نجات انسان در قیامت باقی می‌ماند و رشد می‌کند. آنچه از بین می‌رود، اموالی است که در راه خدا خرج نشود.
در روایتی این مطلب به زیبایی از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) گزارش شده است. در سنن ترمذی از عایشه نقل شده است که می‌گوید:
أنّهُم ذَبَحوا شاةً، فقالَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله: ما بَقِيَ مِنها؟ قالَت: ما بَقِيَ مِنها إلّا كَتِفُها، قالَ [صلى الله عليه و آله]: بَقِيَ كُلُّها غَيرَ كَتِفِها.[۲]
گوسفندى را سر بريدند [و گوشت آن را انفاق كردند]. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «چيزى مانده است؟». عايشه گفت: به جز سردستش، چيزى باقى نمانده است. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «به جز سردستش، همه آن، باقى مانده است!».
از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) نیز نقل شده است که فرمود:
لَم يَذهَبْ مِن مالِكَ ما وَعَظَكَ.[۳]
از مال تو آنچه تو را پند دهد از كف نرفته است.
این یک قاعده کلی است که خداوند در قرآن کریم فرموده است:
﴿ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باق﴾.[۴]
آنچه نزد شماست پايان مى‌يابد و آنچه نزد خداوند است پاياست.
چیزی هم که نزد خدا باقی بماند، با برکت می‌شود و چندین برابر می‌شود، زیرا فرموده است:
﴿يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقات﴾.[۵]
خداوند ربا را كاستى مى‌دهد و صدقات را افزايش مى‌بخشد.
مال ربوی محو می‌شود، بی‌برکت است و زندگی را آتش می‌زند، ولیکن صدقات را خداوند برکت می‌دهد و رشد می‌دهد و در قیامت چندین برابرش به او بازگردانده می‌شود. در روایتی از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود:
اتَّقُوا النارَ و لَو بِشِقِّ التَّمرَةِ؛ فإنّ اللَّهَ عز و جل يُربِيها لِصاحِبِها كما يُرْبي أحَدُكُم فِلْوَهُ أو فَصِيلَهُ؛ حتّى يُوَفِّيَهُ إيّاها يَومَ القِيامَةِ، حتّى يكونَ أعظَمَ مِن الجَبَلِ العَظيمِ.[۶]
خود را از آتش نگه داريد، هر چند با يك نصف خرما باشد؛ زيرا همان طور كه يكى از شما كرّه اسب يا بچّه شتر خود را مى‌پروراند، خداوند عز و جل نيز آن نصفِ خرما را براى صاحبش مى‌پروراند و در روز قيامت، آن را كه بزرگ‌تر از يك كوه عظيم شده است، به او مى‌دهد.
امام صادق(علیه‌السلام) نیز طبق نقل، می‌فرماید:
قالَ اللَّهُ تعالى: إنَّ مِن عِبادِي مَن يَتَصَدَّقُ بِشِقِ تَمرَةٍ، فَاربِيها لَهُ كَما يُرْبي أحَدُكُم فِلْوَهُ، حتّى أجعَلَها لَهُ مِثلَ جَبَلِ احُدٍ.[۷]
خداوند متعال فرمود: بعضى از بندگان من نصف خرمايى را صدقه مى‌دهند و من، همچنان كه يكى از شما كُرّه اسب خود را مى‌پروراند، آن نصفِ خرما را براى او مى‌پرورانم، تا جايى كه آن را به بزرگى كوه احُد مى‌گردانم.
شبیه همین مضمون در منابع اهل سنت نیز روایت شده است.[۸]
[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.
[۲]. سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی (۲۷۹ق)، ج۴، ص۶۴۴، ح۲۴۷۰.
[۳]. نهج البلاغة، حکمت ۱۹۶.
[۴]. سوره نحل، آیه۹۶.
[۵]. سوره بقره، آیه۲۷۶.
[۶]. الأمالی، الشیخ الطوسی (۴۶۰ ق)، ص۴۵۸، ح۱۰۲۳.
[۷]. الأمالی، الشیخ الطوسی (۴۶۰ ق)، ص۱۲۵، ح۱۹۵.
[۸]. ر. ک: کنز العمال، متقی هندی (۹۷۵ ق)، ج۶، ص۳۴۹، ح۱۶۰۰۲.
