اصلاح تباهی‌ها نزد خداست (۲)
و لِما فَسَدَ صَلاح.[۱]
در تبیین این جمله از دعای نورانی مکارم الاخلاق که خطاب به حضرت حق می‌فرماید: بسامانی و اصلاح آنچه تباه گردد، نزد توست، به این آیه اشاره شد که پس از وعده دوچندان شدن عذاب برخی گنهکاران، می‌فرماید:
﴿إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً﴾.[۲]
مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و كارى شايسته كنند؛ كه خداوند نيكى آنان را جانشين بدى‌هايشان مى‌گرداند و خداوند آمرزنده بخشاينده است.
خداوند مهربان، بدی‌های انسان را تبدیل به حسنات می‌کند و اینگونه خرابکاری‌های او را اصلاح می‌نماید.
در رابطه با این آیه روایاتی وارد شده است که در برخی از آنها به چگونگی تبدیل سیئات به حسنات اشاره شده است. در این جلسه و جلسه آینده این روایات را می‌خوانیم.
در گزارشی از ابن عباس نقل شده است که می‌گوید:
قَرَأناها عَلَى عَهدِ رَسولِ اللهِ (صلّی الله علیه و آله) سِنينَ[۳] ﴿وَ الَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ﴾[۴] الآية. ثُمَّ نَزَلَت ﴿إِلَّا مَنْ تابَ﴾.[۵] فَما رَأيتُ النَّبيَّ (صلّی الله علیه و آله) فَرِحَ بِشَي‌ءٍ قَطُّ فَرَحِهِ بِها و فَرَحِهِ بـ ﴿إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ﴾[۶].[۷]
در زمان پیامبر(صلّی الله علیه و آله) چند سال این آیات را می‌خواندیم: «و آنان كه با خداوند، خدايى ديگر را [به پرستش] نمى‌خوانند...» تا اینکه آیه «مگر كسانى كه توبه كنند...» نازل گشت. ندیدم پیامبر به چیزی چنان خوشحال شده باشد که با نزول این آیه و آیه «بى‌گمان ما به تو پيروزى آشكارى داديم. تا خداوند گناه پيشين و پسين تو را بيامرزد»، خوشحال شد.
برقی نیز با سندش از سلیمان بن خالد نقل کرده که می‌گوید:
كُنتُ في مَحمِلٍ أَقرَأُ إِذ نَاداني أَبُو عَبدِ اللَّهِ عَلَيهِ السَّلامُ اِقرَأ يا سُلَيمانُ وَ أَنا في هذِهِ اَلآياتِ اَلَّتي في آخِرِ تَبَارَكَ ﴿وَ اَلَّذِينَ لاٰ يَدعُونَ مَعَ اَللّٰهِ إِلٰهاً آخَرَ وَ لاٰ يَقتُلُونَ اَلنَّفسَ اَلَّتِي حَرَّمَ اَللّٰهُ إِلاّٰ بِالْحَقِّ وَ لاٰ يَزْنُونَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذٰلِكَ يَلْقَ أَثٰاماً يُضٰاعَفْ﴾. فَقالَ هذِهِ فينا أَما وَ اَللَّهِ لَقَد وَعَظَنَا وَ هُوَ يَعلَمُ أَنَّا لا نَزني. اِقرَأ يا سُلَيمانُ فَقَرَأتُ حَتَّى اِنتَهَيتُ إِلى قَولِهِ ﴿إِلاّٰ مَنْ تٰابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صٰالِحاً فَأُوْلٰئِكَ يُبَدِّلُ اَللّٰهُ سَيِّئٰاتِهِمْ حَسَنٰاتٍ﴾. قالَ: قِف هذِهِ فِيكُم إِنَّهُ يُؤتَى بِالمُؤمِنِ اَلمُذنِبِ يَومَ القِيامَةِ حَتَّى يُوقَفَ بَينَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَكونُ هوَ اَلَّذِي يَلي حِسَابَهُ فَيُوقِفُهُ عَلَى سَيِّئَاتِهِ شَيئاً فَشَيئاً فَيَقولُ عَمِلتَ كَذا وَ كَذا فِي يَومِ كَذا في ساعَةِ كَذا فَيَقولُ أَعرِفُ يا رَبِّ قالَ حَتَّى يُوقِفَهُ عَلَى سَيِّئاتِهِ كُلِّها كُلَّ ذلِكَ يَقولُ أَعرِفُ فَيَقُولُ سَتَرتُهَا عَلَيكَ فِي الدُّنيا وَ أَغفِرُها لَكَ اليَومَ أَبدِلوها لِعَبدِي حَسَناتٍ. قالَ فَتُرفَعُ صَحِيفَتُهُ لِلنَّاسِ فَيَقولُونَ سُبحانَ اللَّهِ أَما كانَت لِهَذا العَبدِ وَ لا سَيِّئَةٌ واحِدَةٌ فَهوَ قَولُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿فَأُوْلٰئِكَ يُبَدِّلُ اَللّٰهُ سَيِّئٰاتِهِمْ حَسَنٰاتٍ﴾.[۸]
درون محملى مشغول خواندن قرآن بودم كه امام صادق(علیه‌السلام) مرا صدا زد و فرمود: «سليمان ادامه بده». من این آيات آخر سوره فرقان را می‌خواندم: «و آنان كه با خداوند، خدايى ديگر را [به پرستش] نمى‌خوانند و انسانى را كه خداوند [كشتنش را] حرام كرده است جز به حقّ نمى‌كشند و زنا نمى‌كنند و هر كه چنين كند كيفر دو چندان خواهد ديد». فرمود: اين آيات در باره ماست. به خدا سوگند ما را پند می‌دهد وگرنه می‌داند كه ما زنا نمی‌كنيم. ادامه بده سليمان. خواندم تا رسيدم به اين آيه: «مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و كارى شايسته كنند؛ كه خداوند نيكى آنان را جانشين بدى‌هايشان مى‌گرداند»، فرمود: صبر كن، اين آيه درباره شماست. در روز رستاخيز مؤمن گنهكار را آورده، در برابر خداوند عزّوجلّ نگه مى‌دارند و خداوند، خود، به حسابش رسيدگى مى‌كند. او را بر یک یک اعمال زشتش آگاه می‌سازد و می‌فرماید: در فلان روز و فلان ساعت چنين كردى. می‌گويد: ميدانم خدايا. تا آن كه وى را بر همه گناهانش آگاه مى‌سازد و او همواره مى‌گويد: مى‌دانم. پس، خداوند به او مى‌فرمايد: در دنيا گناهان تو را پرده‌پوشى كردم، و امروز آنها را مى‌بخشم. گناهان بنده مرا به نيكى تبديل كنيد. پس، نامه اعمال او در برابر مردم بالا برده مى‌شود. آنها مى‌گويند: سبحان اللَّه! آیا اين بنده حتّى يك گناه هم نداشته است؟! این است معنای سخن خدای عز و جل که فرمود: «خداوند نيكى آنان را جانشين بدى‌هايشان مى‌گرداند».
[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.
[۲]. سوره فرقان، آیه۶۸ ـ ۷۰.
[۳]. در بعضی نسخه‌ها به جای «سنین»، «سنتین» آمده است.
[۴]. سوره فرقان، آیه۶۸.
[۵]. سوره فرقان، آیه۷۰.
[۶]. سوره فتح، آیه۱ و ۲.
[۷]. الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ثعلبی نیشابوری (۴۲۷ق)، ج۷، ص۱۴۹.
[۸]. المحاسن، أبوجعفر البرقی (۲۸۰ ق)، ج۱، ص۱۷۰.
