اصلاح تباهی‌ها نزد خداست (۳)
و لِما فَسَدَ صَلاح.[۱]
صحبت در تبیین این جمله از دعای نورانی مکارم الاخلاق بود. اشاره شد که یکی از نمونه‌های روشن اصلاح تباهی‌ها توسط خدای متعال، تبدیل سیئات به بدی‌هاست که در این آیه بدان تصریح شده است:
﴿إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً﴾.[۲]
مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و كارى شايسته كنند؛ كه خداوند نيكى آنان را جانشين بدى‌هايشان مى‌گرداند و خداوند آمرزنده بخشاينده است.
در جلسه گذشته دو روایت در تفسیر تبدیل سیئه گنهکاران به حسنه خواندیم. روایتی دیگر در این باره، روایتی است از امام صادق(علیه‌السلام) که می‌فرماید:
أوحى اللَّهُ عزّ وجلّ إلى داوودَ النَّبيِّ علَيهِ السّلامُ: يا داوودُ، إنّ عَبديَ المؤمنَ إذا أذْنَبَ ذَنباً ثُمّ رَجعَ و تابَ مِن ذلكَ الذَّنبِ و اسْتَحيى مِنّي عندَ ذِكْرِهِ غَفَرْتُ لَهُ، و أنسَيْتُهُ الحَفَظَةَ و أبْدَلْتُهُ الحسَنَةَ، و لا ابالي و أنا أرْحَمُ الرّاحِمينَ.[۳]
خداوند عزّوجلّ به داوود پيامبر(علیه‌السلام) وحى كرد: اى داوود! هرگاه بنده مؤمن من گناهى كند و سپس از آن گناه برگردد و توبه نمايد و به هنگام ياد كردن از آن گناه از من شرم كند، او را مى‌آمرزم و آن گناه را از ياد فرشتگان نگهبان اعمال مى‌برم و آن را به نيكى بدل مى‌كنم. و از اين كار باكى ندارم كه من مهربانترين مهربانانم.
از طریق اهل سنت نیز نقل شده است:
سَمِعَ جِبرِيلُ، إِبراهِيمَ خَليلَ الرَّحمَنِ عَلَيهِما السَّلامُ وَ هو يَقولُ: يا كَريمُ العَفوَ، فَقالَ لَه جِبرِيلُ: وَ تَدری ما كَرِيمُ العَفوِ؟ قالَ: لا يا جِبرِيلُ، قالَ: أَن يَعفُوَ عَنِ السَّيِّئَةِ وَ يَكتُبُها حَسَنَةً.[۴]
جبرئیل(علیه‌السلام) شنید که ابراهیم خلیل الرحمان(علیه‌السلام) می‌گوید: «ای گذشت‌کننده بزرگوار». از او پرسید: آیا می‌دانی گذشت‌کننده بزرگوار کیست؟ گفت: نه ای جبرئیل، گفت: کسی که بدی را می‌بخشد و آن را به عنوان خوبی می‌نویسد.
همچنین از ابن عباس چنین نقل کرده‌اند:
لَمّا نَزَلَت ﴿وَ الَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَر﴾[۵] الآيَةَ اشتَدَّ ذلِكَ عَلَى المُسلِمينَ فَقالوا: ما مِنّا أحَدٌ إلاّ أشرَكَ، و قَتَلَ، و زَنى، فَأَنزَلَ اللّهُ: ﴿يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا...﴾،[۶] يَقولُ لِهؤُلاءِ الَّذينَ أصابوا هذا فِي الشِّركِ، ثُمَّ نَزَلَت بَعدَهُ ﴿إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ﴾،[۷] فَأَبدَلَهُمُ اللّهُ بِالكُفِر الإِسلامَ، و بِالمَعصِيَةِ الطّاعَةَ، و بِالإِنكارِ المَعرِفَةَ، و بِالجَهالَةِ العِلمَ.[۸]
وقتى آيه «آنان كه با خداوند هيچ معبود ديگرى را نمى‌خوانند...» تا آخر آيه، نازل شد، اين بر مسلمانان گران آمد و گفتند: هيچ يك از ما نيست مگر كه شرك ورزيده و قتل و زنا كرده است. پس خداوند [آيه] «اى بندگان من، كه زياده‌روى كرده‌ايد...» را فرو فرستاد كه اين را به آنان كه اين اعمال را در زمان مشرك بودن انجام دادند مى‌گويد. سپس اين آيه فرود آمد: «به جز كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و كار شايسته انجام دهند، كه خداوند گناهان آنها را به حسنات بدل مى‌كند». پس خداوند كفر آنان را به اسلام بدل كرد و معصيتشان را به طاعت و انكارشان را به معرفت و نادانى‌شان را به دانش.
از سعید بن جبیر نیز نقل کرده‌اند:
نَزَلَت آيَةٌ مِن «تَبَارَكَ» بِالمَدينَةِ في شَأنِ قاتِلِ حَمزَةَ وَحشِيٍ و أَصحابِهِ، كانوا يَقولونَ: إنّا لَنَعرِفُ الإِسلامَ و فَضلَهُ، فَكَيفَ لَنا بِالتَّوبَةِ و قَد عَبَدنَا الأَوثانَ، و قَتَلنا أصحابَ مُحَمَّدٍ، و شَرِبنَا الخُمورَ، و نَكَحنَا المُشرِكاتِ؟! فَأَنزَلَ اللّهُ فيهِم ﴿وَ الَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَر﴾[۹] الآيَةَ، ثُمَّ اُنزِلَت تَوبَتُهُم ﴿إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ﴾،[۱۰] فَأَبدَلَهُمُ اللّهُ بِقِتالِ المُسلِمينَ قِتالَ المُشرِكينَ، و [بِـ] نِكاحِ المُشرِكاتِ نِكاحَ المُؤمِناتِ، و بِعِبادَةِ الأَوثانِ عِبادَةَ اللّهِ.[۱۱]
آيه‌اى از [سوره] «تبارك» (فرقان) در مدينه و درباره قاتل حمزه يعنى وحشى و يارانش نازل شد. آنان مدعى بودند كه اسلام و ارزش آن را مى‌دانيم، اما چگونه توبه كنيم، در حالى كه پيش‌تر، بت‌پرست بوديم و ياران محمّد را كشتيم، و ميگسارى كرديم، و زنان مشرك را به همسرى برگزيديم؟ خداوند درباره آنان چنين [آيه‌اى] فرو فرستاد: «كسانى كه با خداوند هيچ معبود ديگرى را نخواندند...». سپس حكم توبه آنان فرود آمد: «به جز كسانى كه توبه كردند و مؤمن شدند و كار شايسته كردند، كه خداوند بدى‌هاى آنها را به خوبى بدل مى‌كند». در نتيجه خداوند به جاى جنگشان با مسلمانان، جنگ با مشركان را براى آنان جايگزين كرد، و به جاى ازدواج با زنان مشرك، ازدواج با زنان مؤمن و به جاى بت‌پرستى، خداپرستى را برايشان جايگزين نمود.
[۱]. الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.
[۲]. سوره فرقان، آیه۶۸ ـ ۷۰.
[۳]. ثواب الاعمال، الشیخ الصدوق (۳۸۱ ق)، ص۱۳۰، ح۴۹۲
[۴]. شعب الإیمان، احمد بن الحسین البیهقی (۴۵۸ق)، ج۹، ص۲۶۸، ح۶۶۴۳.
[۵]. سوره فرقان، آیه۶۸.
[۶]. سوره زمر، آیه۵۳.
[۷]. سوره فرقان، آیه۷۰.
[۸]. الدر المنثور، جلال الدین السیوطی (۹۱۱ ق)، ج۶، ص۲۷۸.
[۹]. سوره فرقان، آیه۶۸.
[۱۰]. سوره فرقان، آیه۷۰.
[۱۱]. الدر المنثور، جلال الدین السیوطی (۹۱۱ ق)، ج۶، ص۲۷۸.
