رُوِيَ عَن محمَّدِ بنِ سُلَيمانَ عن اَبِيهِ قال قُلتُ لِاَبی عَبدِاللهِ الصّادق عَلَيْهِ السَّلامُ :
فُلانٌ مِنْ عِبادَتِهِ وَ دينِهِ وَ فَضْلِهِ کَذا و کَذا قالَ فَقالَ عَلَيْهِ السَّلامُ: کَيْفَ عَقْلُهُ؟ قُلْتُ: لااَدْري. فَقالَ عَلَيُهِ السَّلامُ اِنَّ الثَّوابَ عَلي قَدْرِ الْْعَقْلِ..... فَاَوْحَي اللهُ تَعالي اِلَي الْمَلَکِ: اِنَّما اُثيبُهُ عَلي قَدْرِ عَقْلِهِ[1]

ترجمه حدیث: در روایت است که محمد بن سلیمان از پدرش نقل می کند که می گفت: به امام صادق عليه السَّلامعرض کردم فلاني از نظر عبادت و دين و فضل و... چنين و چنان است .حضرت به من فرمودند عقل و شعورش چه مقدار مي­باشد؟ من در جواب عرض کردم نمي دانم. پس حضرت فرمودند: پاداش­هاي الهي به اندازه عقل مردمان است. خداوند به آن مَلَک وحي فرمود که من او را به مقدار عقل و شعورش پاداش مي دهم.

شرح حدیث: حضرت در اينجا داستان آن مَلَک و عابد بني اسرائيل را ذکر فرمودند؛ عابدي در بني اسرائيل بود که هميشه درمحل خوش آب و هوايي مشغول عبادت بود. يکي از ملائکه کار عابد را بسيار بزرگ يافت؛ لذا از خداوند خواست که پاداش آن عابد را به او نشان دهد. وقتي پاداش و قدر و منزلت آن عابد را ديد در نظر او بسيار کم و اندک آمد و اين سؤال برايش مطرح شد: چرا پاداش او اينقدر کم است؟! به همين خاطر خداوند او را مأمور کرد تا نزد آن عابد برود و حال او را از نزديک ببيند. آن ملک نزد عابد آمد و ديد در جاي سرسبزي است. وقتي عابد آن فرشته را ديد به او گفت اي کاش پروردگار من الاغي داشت تا از اين علف­ها بخورد! ملک مي گويد خداوند الاغ ندارد که سوارشود. عابد گفت: حيف شد. زيرا اين علف­ها از بين مي رود.
انسان بايد شعورش بالا برود که به اندازه ي افزايش آن، ارزش اعمال او هم بالا ميرود. حجم عمل معيار نيست؛ بلکه مقدار عقل است که مهمّ مي باشد. به هر مقدار معرفت، نورانيت و شعور بالاتر رود، ارزش عمل هم والا و بالاتراست. به همين دليل پيامبر اکرم صلّی اللهُ علیه و آله و سلّم درباره علي علیه السلام فرمودند «لَضَربَةُ عَليٍّ يومَ الخَندَقِ اَفضلُ مِن عِبادَةِ الثَّقَلينِ[2]» ضربت علي علیه السلام در روز خندق «جنگ احزاب» بالاتر از عبادت جنّ و انس است؛ اين ارزش بالا و والا براي آن شعور والا و بالاي حضرت علي علیه السلام است.

1- اصول کافي، جلد 1، صفحه 12
2- اقبال الأعمال، صفحه 467