رُوِيَ عَن الصّادِقِ عَلَيهِ السَّلامُ قالَ:
لاتَکُونُ مُؤمِناً حَتّي تَکُونَ خَائِفاً رَاجِياً وَ لاتَکُونُ خَائِفاً رَاجِياً حَتّي تَکُونَ عامِلاً لِما تَخافُ وَ تَرجُوا[1]

ترجمه حدیث: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:
مؤمن نيستيد، مگر اينکه خوف و رجاء داشته باشيد و شما خوف و رجاء نداريد، مگر اينکه به آنچه به خاطر آن مي­ترسيد يا به آن اميدوار هستيد، عمل کنيد.

شرح حدیث: در باب اينکه حقيقت ايمان چيست، روايات زيادي هست. امّا اين روايت مؤمن حقيقي را مطرح مي­نمايد که دو نشانه دارد. اگر اين دو نشانه در او نباشد، بداند مؤمن نيست. اوّل خوف به معناي بيم و دوّم رجا به معناي اميد. اگر فقط بيم باشد و اميد نباشد و يا فقط اميد باشد ولي بيم نباشد، انسان بداند که حقيقت ايمان در او نيست.
خوف و رجاء دو صفت دروني و جوانحي مي­باشد، يعني انسان در قلب خود خوف و رجاء داشته باشد. حالا اين سؤال مطرح مي­شود: بيم از چه کسی و اميد به چه چيزي؟ خوف، بيم و ترس از کيفر و امید به پاداش و ثواب الهی. این دو امر درونی باید در اعمال بیرونی انسان آشکار شود؛ به این معنا انسانی که از کیفر و عذاب الهي یعنی جهنم مي­ترسد آنچه را خداوند حرام کرده است انجام نمي­دهد که ترک واجبات و انجام گناه و معصيت و محرّمات است. از طرف ديگر، اميد به پاداش، ثواب و بهشت خداوند دارد؛ به اين معنا که اوامر الهي و واجبات را انجام مي­دهد.
البته انسان مؤمن بعد از ترک حرام و انجام واجبات به مرتبه و درجه بالاتر، يعني ترک مکروهات و حتّي شبهات و انجام مستحبّات مي­رسد. انسان اگر به اعمال خود نگاه کند، بدون هيچ پيچيدگي و به راحتي مي­تواند بفهمد که حقيقتاً مؤمن است يا اينکه اسم مؤمن روي خود گذاشته است.

[1]بحار الانوار، جلد 75، صفحه 253