احكام نماز جماعت‏

گذشته از روايات بسيارى كه براى نماز جماعت، پاداش فراوانى قائل شده است، با دقّت در برخى مسائل و احكام، به اهمّيت اين عبادت بيشتر پى مى ‏بريم كه در اين جا به برخى از آنها اشاره مى ‏كنيم:

1. شركت در نماز جماعت براى همه مستحب است، به ويژه براى همسايه مسجد.[1]

2. مستحب است انسان صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند.

3. نماز جماعت، هر چند اوّل وقت خوانده نشود، از نماز فُراداى اوّل وقت بهتر است.

4. نماز جماعتى كه كوتاه خوانده شود، از نماز فُرادايى كه آن را طول دهند، بهتر است.[2]

5. سزاوار نيست انسان بدون عذر، نماز جماعت را ترك كند.

6. وقتى كه جماعت برپا مى ‏شود، مستحب است كسى كه نمازش را فرادى خوانده دوباره به جماعت بخواند.[3]

7. امام يا مأموم مى ‏تواند نمازى را كه به جماعت خوانده، دوباره به جماعت بخواند، در صورتى كه جماعت دوم و اشخاص آن غير از اول باشند.[4]

8. ترك نماز جماعت از روى بى ‏اعتنايى و اعتراض يا به عنوان سبك شمردن آن جايز نيست.[5]

انواع نماز

نمازها به طور كلّى به سه گروه تقسيم مى‏ شوند:

1. گروهى از نمازها فقط به طور فرادا قابل انجام است و امكان برگزارى به صورت جماعت را ندارند؛ مانند نمازهاى مستحبّى؛ غير از نمازهاى باران (استسقا)، عيد قربان و عيد فطر.

2. نمازهايى كه هم فرادا و هم با جماعت مى ‏توان خواند؛ مثل نمازهاى واجب يوميه، نماز آيات و نماز ميت.

3. نمازهايى كه فقط با جماعت خوانده مى ‏شوند و امكان فرادى خواندن آن وجود ندارد؛ مانند نماز جمعه.[6]

فرق هاى نماز جماعت و فرادى‏

1. در نماز فرادى بايد نمازگزار، حمد و سوره را بخواند، ولى در نماز جماعت نبايد بخواند.

2. در نماز فرادى نمازگزار تابع شخص ديگرى نيست، ولى در نماز جماعت بايد از امام جماعت تبعيت كند.

3. در نماز فرادى نمازگزار حمد و سوره نمازهاى جهرى را بايد بلند بخواند ولى در نماز جماعت، آنجا كه وظيفه او خواندن حمد و سوره است بايد آهسته بخواند.[7]

شرايط نماز جماعت‏

شرايط نماز جماعت چهار چيز است:

1. مأموم نبايد جلوتر از امام جماعت بايستد و بايد كمى عقب ‏تر از امام بايستد.[8]

2. جاى ايستادن امام جماعت از جاى مأموم بلندتر نباشد ولى اگر مكان امام مقدار خيلى كمى بلندتر باشد اشكال ندارد و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرف بلندتر بايستد در صورتى كه سراشيبى آن زياد نباشد مانعى ندارد.[9]

3. بين امام و مأموم مانع و پرده نباشد مگر بين زن و مرد.[10]

4. بين جاى‏ سجده مأموم و ايستادن امام بيش از يك قدم بزرگ فاصله نباشد و اگر فاصله شد نمازش فرادى مى ‏شود و صحيح است.[11]

مسأله: اگر جاى مأموم بلندتر از امام جماعت باشد، در صورتى كه بلندى آن به مقدار متعارف باشد، اشكال ندارد؛ مثل آن كه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام به نماز بايستد، ولى اگر مثل ساختمان‏ هاى چند طبقه اين زمان باشد، جماعت اشكال دارد.[12]

مسأله: يكى از شرايط نماز جماعت اتصال صف ‏ها است و نبايد بيش از يك متر بين مأمومين فاصله باشد، اما بسيار مى ‏شود افرادى كه اتصال به صفوف جماعت ندارند و يا اتصال داشته ‏اند اما در بين نماز با شكسته خواندن جمعى از نمازگزاران، ارتباطشان با جماعت قطع شده، در چنين شرايطى بايد قصد فرادى كنند و نمى ‏توانند نمازشان را با جماعت به آخر برسانند، در حالى كه برخى از مردم به اين مسأله توجه ندارند و به نماز جماعتشان ادامه مى ‏دهند.

مسأله: اگر نماز همه كسانى كه در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيت فرادى نمايند، نماز فرادى مى ‏شود و صحيح است.[13]

مسأله: اگر امام در محراب باشد و كسى پشت سر او اقتدا نكرده باشد كسانى كه دو طرف محراب ايستاده ‏اند و به واسطه ديوار محراب، امام را نمى ‏بينند نمى ‏توانند اقتدا كنند، بلكه اگر كسى هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد، اقتدا كردن كسانى كه دو طرف او ايستاده‏ اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمى ‏بينند اشكال دارد، بلكه باطل است.[14]

مسأله: اگر به واسطه درازى صف اول، كسانى كه دو طرف صف ايستاده ‏اند، امام را نبينند، مى‏ توانند اقتدا كنند و نيز اگر به واسطه درازى يكى از صف ‏هاى ديگر، كسانى كه دو طرف آن ايستاده ‏اند صف جلوى خود را نبينند مى ‏توانند اقتدا نمايند.[15]

مسأله: اگر صف ‏هاى جماعت تا درب مسجد برسد، كسى كه مقابل درب، پشت صف ايستاده نمازش ‏صحيح است و نيز نماز كسانى كه پشت سر او اقتدا مى ‏كنند صحيح مى ‏باشد، ولى نماز كسانى كه دو طرف او ايستاده ‏اند و صف جلو را نمى ‏بينند اشكال دارد، بلكه باطل است.[16]

مسأله: كسى كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطه مأموم ديگر به امام متصل نباشد، نمى ‏تواند اقتدا كند بلكه اگر از دو طرف هم متصل باشد ولى از صف جلو حتى يك نفر را هم نبيند جماعت او صحيح نيست.[17]

مسأله: اگر مأموم بداند نماز يك صف از صف‏ هاى جلو باطل است، نمى ‏تواند اقتدا كند.[18]

آمادگى براى نماز جماعت‏

مسأله: بعد از تكبير امام جماعت، اگر صف جلو آماده نماز و تكبير گفتن آنان نزديك است، كسى كه در صف بعد ايستاده مى‏ تواند تكبير بگويد، ولى احتياط مستحب آن است كه صبر كند تا تكبير صف جلو تمام شود.[19]

مسأله: انتظار امام يا مأموم براى برپايى نماز جماعت جهت گزاردن نماز به جماعت استحباب دارد مگر آن كه انتظار، سبب فوت فضيلت نماز اول ‏وقت شود. در اين‏ صورت برخى فقها نماز فرادى را افضل دانسته ‏اند.[20]

ويژگى ‏هاى امام جماعت‏

برخى از شرايط امام جماعت: 1. عادل‏[21] 2. بالغ 3. نمازش صحيح باشد 4. اگر براى مردان است، مرد باشد.[22]

مسأله: كسى كه خودش را مى ‏شناسد كه عدالت ندارد ولى مأمومين به عادل بودن او اعتقاد دارند، جايز است براى آنها نماز جماعت بخواند.[23]

مسأله: امام جماعت بايد بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامى، عادل و ... بوده و نماز را به طور صحيح بخواند و نيز اگر مأموم مرد است امام او هم بايد مرد باشد و اقتدا كردن بچه مميز كه خوب و بد را مى ‏فهمد به بچه مميز ديگر جايز نيست.[24]

مسأله: امامت جماعت كودكان براى افراد بالغ صحيح نيست.[25]

مسأله: با اقتداى كودك مميز به مرد بالغى كه شرايط امامت جماعت را دارد، جماعت برقرار شده و صحيح است.[26]

مسأله: اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده يا به جهتى نمازش باطل بوده مثلاً بى وضو نماز خوانده، نمازش صحيح است.[27]

وظايف امام جماعت‏

مسأله: مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مى‏ خواند، صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند.[28]

مسأله: اگر امام جماعت در ركوع بفهمد كه كسى تازه رسيده و مى ‏خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر طول بدهد و بعد برخيزد. جابر جعفى مى ‏گويد: به امام باقر علیه السلام عرض كردم امام جماعت هستم، گاه در هنگام ركوع متوجه مى ‏شوم كه افرادى داخل مسجد مى ‏شوند، چقدر منتظر شوم؟ حضرت فرمود:

«انتَظِر مِثلَى رُكوعَك‏»[29]

دو برابر ركوع هميشگى ‏ات منتظر باش.

مسأله: بر امام جماعت مستحب است جهت رعايت حال مأمومين ضعيف، اعمال نماز را بيشتر از متعارف طول ندهد و با عجله هم انجام ندهد تا افراد ضعيف نيز برسند.[30]

امام على علیه السلام فرمود:

«وَ إِذَا قُمْتَ فِي صَلَاتِكَ لِلنَّاسِ فَلَا تَكُونَنَّ مُنَفِّراً وَ لَا مُضَيِّعاً فَإِنَّ فِي النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَة»[31]

هنگامى كه نماز به جماعت مى‏ خوانى، نه با طولانى كردن نماز، مردم را پراكنده كن و نه آن كه آن را تباه سازى، زيرا در ميان مردم، بيمار يا صاحب حاجتى وجود دارد.

عدم تبعيت از اشتباه امام جماعت‏

در مواردى كه امام جماعت عملى را از روى اشتباه انجام دهد، مأموم نبايد در آن عمل از وى تبعيت كند و نمى ‏تواند پيش از امام وارد عمل بعدى شود، بلكه بايد با علامت و اشاره ‏اى به او بفهماند و اگر نشد صبر كند تا امام آن عمل را تمام كند و بقيه نماز را با او ادامه دهد. فقهاى عظام در اين مورد فرموده اند:

مسأله: اگر امام در ركعتى كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، يا در ركعتى كه تشهد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهد شود مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند، ولى نمى ‏تواند پيش از امام به ركوع رود، يا پيش از ايستادن امام بايستد بلكه بايد صبر كند تا قنوت و تشهد امام تمام شود و بقيه نماز را با او بخواند.[32]

پيوستن به نماز جماعت‏

مسأله: در هر ركعت، نمازگزار مى ‏تواند در بين قرائت و در ركوع به امام جماعت اقتدا كند، پس اگر به ركوع امام جماعت نرسد، بايد در ركعت بعد اقتدا كند و اگر تنها به ركوع امام جماعت برسد، يك ركعت به حساب مى‏ آيد.

حالت ‏هاى مختلف براى پيوستن به نماز جماعت عبارتند از:

در ركعت اوّل:

1. با نيت و تكبير وارد جماعت مى ‏شود و در بين قرائت امام حمد و سوره را نمى ‏خواند و ديگر اعمال را با امام جماعت به جاى مى ‏آورد.

2. در ركوع نيز با نيت و تكبيرة الاحرام وارد جماعت مى ‏شود و به ركوع مى ‏رود و ديگر اعمال را با امام جماعت به جاى مى‏ آورد.[33]

در ركعت دوم:

1. با نيت و تكبيرة الاحرام وارد جماعت مى ‏شود و در بين قرائت، مأموم حمد و سوره را نمى ‏خواند و با امام، قنوت و ركوع و سجده را به جاى مى ‏آورد و آن ‏گاه كه امام‏ جماعت تشهد مى‏ خواند، به صورت نيم‏ خيز بنشيند و اگر نماز دو ركعتى است، يك ركعت ديگر به تنهايى بخواند و نماز را تمام كند و اگر سه يا چهار ركعتى است، در ركعت دوم مأموم كه امام جماعت در ركعت سوم است، بايد حمد و سوره بخواند (هر چند امام جماعت تسبيحات اربعه مى‏ خواند) و آن گاه كه امام جماعت ركعت سوم را تمام مى ‏كند و براى ركعت چهارم برمى‏ خيزد، مأموم بايد بنشيند و تشهّد بخواند و برخيزد و ركعت سوم را به جاى آورد و در ركعت آخر نماز، كه امام جماعت با تشهّد و سلام نماز را به پايان مى‏ برد، يك ركعت ديگر به جاى آورد.[34]

2. با نيت و تكبيرة الاحرام در ركوع وارد جماعت مى ‏شود، ركوع را با امام ‏جماعت به جا مى ‏آورد و بقيه نماز را همان‏ گونه كه گفته شد، انجام مى ‏دهد.

در ركعت سوم:

1. در حال ذكر تسبيحات اربعه، چنانچه نمازگزار مى‏ داند كه اگر اقتدا كند براى خواندن حمد و سوره يا حمد تنها وقت دارد، مى ‏تواند اقتدا كند و بايد حمد و سوره يا حمد را بخواند، و اگر مى‏ داند فرصت ندارد، بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود و سپس به او اقتدا كند.

2. در ركوع: چنانچه نمازگزار در ركوع اقتدا كند، ركوع را با امام به جاى مى ‏آورد و حمد و سوره براى آن ركعت ساقط است و بقيه نماز را همان گونه كه پيشتر بيان شد، به جا مى ‏آورد.[35]

در ركعت چهارم:

1. در حال ذكر تسبيحات اربعه، حكم اقتدا در ركعت سوم را دارد و آن گاه امام جماعت در ركعت آخر نماز براى تشهّد و سلام مى ‏نشيند، مأموم مى ‏تواند برخيزد و نماز را به تنهايى ادامه دهد، و مى ‏تواند نيم‏ خيز بنشيند تا تشهّد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخيزد.

2. در ركوع، نمازگزار ركوع و سجده ‏ها را با امام به جاى مى ‏آورد و بقيه نماز را همان گونه كه گذشت خود انجام مى ‏دهد.[36]

نمازهايى را كه مى ‏توان به جماعت خواند

مسأله: نماز واجب را مى ‏شود به جماعت خواند ولى نماز مستحبى را نمى‏ توان به جماعت خواند.

مسأله: تمام نمازهاى واجب را مى ‏توان به جماعت خواند مگر نماز طواف.[37]

مسأله: تمام نمازهاى قضا را مى ‏توان به جماعت خواند، و لازم نيست كه نماز امام با مأموم هماهنگ باشد يعنى نماز قضاى صبح را مى‏توان به نماز اداى ظهر امام جماعت اقتدا كرد.[38]

مسأله: هيچ كدام از نمازهاى مستحبى به جماعت صحيح نيست، مگر نماز طلب باران.[39]

مسأله: نماز قضا را با جماعت مى ‏توان خواند، چه نماز امام جماعت ادا باشد يا قضا، مثلاً اگر كسى نماز قضاى صبح را با نماز ظهر يا عصر امام بخواند، اشكال ندارد.[40]

مسأله: نماز آيات را مى ‏توان به جماعت خواند، كه در اين صورت حمد و سوره را تنها امام جماعت مى‏ خواند.[41]

مواردى كه شركت در نماز جماعت واجب است‏

1. كسى كه نذر يا عهد كرده يا قسم خورده كه همه نمازها يا نماز خاصى را به جماعت بخواند، بايد به آن عمل كند، ولى اگر تخلف كند نمازش صحيح است و بايد كفاره بدهد.

2. اگر كسى مبتلا به وسواس در نماز باشد به گونه ‏اى كه اگر بخواهد دست از وسواسى بردارد چاره ‏اى جز شركت در نماز جماعت ندارد، شركت در نماز جماعت بر او واجب است.[42]

3. اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به‏ جماعت بخواند چون اطاعت امر پدر و مادر واجب است، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را به جماعت بخواند.

4. كسى كه برخى از قرائت يا اذكار نماز را به طور صحيح نمى ‏داند و قدرت بر ياد گرفتن آن دارد، اما وقت نماز تنگ شده و فعلاً نمى‏ تواند ياد بگيرد، در اين صورت بايد آن نماز را با جماعت بخواند و براى نمازهاى بعدى قرائت نماز را تصحيح نمايد.[43]

مواردى كه ثواب جماعت را بيشتر مى ‏كند

هر گاه جهات فضيلت متعدد باشد، ثواب نماز جماعت نيز مضاعف مى ‏گردد، پس اگر نماز جماعت در مسجد بازار اقامه شود، ثوابش دوازده برابر اضافه مى ‏گردد. در مسجد محله بيست و پنج برابر، در مسجد جامع صد برابر، در مسجد كوفه هزار برابر و در حرم حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام دويست هزار برابر مى ‏گردد. اگر پشت سر عالم يا سيد باشد فضيلتش بيشتر مى ‏شود و اگر پشت سر عالم سيد، باز فضيلت نماز بيشتر مى ‏شود.

هر چه امام جماعت مورد اعتمادتر و پرهيزكارتر و افضل باشد، فضيلت جماعت بيشتر مى ‏گردد و هر چه مأمومين افراد با فضل و معرفت باشند، ارزش نماز جماعت بيشتر مى ‏شود و هر قدر تعداد مأمومين بيشتر باشند ثواب نماز جماعت بيشتر خواهد بود.[44]

مسأله: مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خيلى سفارش شده است، مگر آن كه تأخير آن از جهتى بهتر باشد، مثلاً صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند.[45]

مسأله: اگر كسى مشغول نافله باشد، نماز جماعت برپا شود و بترسد كه در صورت اتمام نافله به جماعت نرسد، جايز است بلكه مستحب است كه براى درك نماز جماعت نافله را قطع كند، اما اگر مشغول نماز واجب فرادى باشد و بترسد كه در صورت اتمام آن به جماعت نرسد مستحب است كه اگر به ركعت سوم داخل نشده است نيت خود را به نماز مستحب برگرداند و آن را دو ركعتى تمام نمايد.[46]

مسأله: خواندن نماز پشت سر امام جماعت دانشمند برابر با هزار ركعت نماز است.[47] پيامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:

«مَنْ صَلَّى بِقَوْمٍ وَفِيهِمْ مَنْ هُوَأَعْلَمُ مِنْهُ لَمْ يَزَلْ أَمْرُهُمْ إِلَى سَفَالٍ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة»[48]

هر كس بر گروهى امامت و پيشنمازى كند در حالى كه شخص ديگرى كه اعلم از اوست در ميان آن گروه باشد، كار دين آن قوم پيوسته رو به پستى خواهد رفت تا روز قيامت.

احكام جماعت‏

مسأله: در تمام نمازهايى كه به جماعت خوانده مى ‏شود مأموم تنها در حال قرائت، قنوت و ركوع مى ‏تواند اقتدا كند.[49]

مسأله: مأموم نبايد هيچ كدام از افعال نماز را جلوتر از امام جماعت به جا آورد.[50]

مسأله: مستحب است امام جماعت براى رسيدن مأموم ركوع را دو برابر طول دهد.[51]

مسأله: كمترين نفر كه با آن نماز جماعت منعقد مى ‏گردد دونفر است.[52]

مسأله: مأموم بايد ركوع و سجود را با امام يا كمى بعد از امام به جا آورد و اگر عمداً پيش از امام يا مدتى بعد از امام انجام دهد، معصيت كرده ولى ‏نمازش صحيح است. اما اگر در دو ركن نماز جماعت از امام ‏جماعت جلو يا عقب بيفتد بنا بر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره فرادی بخواند ...[53]

مسأله: برگرداندن نيت از نماز واجب به نماز مستحب جايز نيست، مگر آن كه در بين نماز واجب فرادا متوجه شود كه نماز جماعت برپا شده و اگر بخواهد نماز فرادا را به پايان ببرد به جماعت نمى ‏رسد، براى رسيدن به نماز جماعت مى ‏تواند نيت را به مستحب برگرداند و دو ركعتى تمام كند و به جماعت برسد.[54]

مسأله: هنگامى كه امام جماعت در ركوع است و مأموم به او اقتدا مى ‏كند، يكى از اين حالت ‏ها پيش مى ‏آيد:

1. پيش از تمام شدن ذكر ركوع امام جماعت به ركوع مى ‏رسد. در اين حال نمازش به جماعت صحيح است.

2. هنگامى به حد ركوع مى ‏رسد كه ذكر ركوع امام جماعت تمام شده ولى هنوز امام در ركوع است نمازش به جماعت صحيح است.

3. به ركوع مى ‏رود ولى به ركوع امام نمى‏ رسد نمازش به طور فرادى صحيح است و بايد آن را تمام كند.

مسأله: در نماز جماعت مأموم بايد تابع امام جماعت باشد و در تمام حركات نماز از او تبعيت كند. به اين معنا كه نه در آنها بر امام مقدم شود و نه اين كه از او زياد عقب بيفتد، اما متابعت در اقوال، جز در تكبيرة الاحرام واجب نيست.[55]

مسأله: اگر مأموم نداند امام جماعت نماز واجب مى ‏خواند يا مستحب نمى ‏تواند به او اقتدا كند.[56]

مسأله: ايستادن كودك مميّز در صف نماز جماعت اگر طورى باشد كه اتصال افراد فقط با او باشد، تا زمانى كه باطل بودن نمازش معلوم نباشد، جماعت صحيح است.[57]

مسأله: اگر امام جماعت يكى از نمازهاى يوميه را مى‏ خواند، هر كدام از نمازهاى يوميه را مى‏ توان به او اقتدا كرد. بنابراين، اگر امام جماعت، نماز عصر را مى‏ خواند، مأموم مى‏ تواند نماز ظهر را به او اقتدا كند. اگر نمازگزار پس از آن كه نماز ظهر را خواند، جماعت برپا شود، مى ‏تواند نماز عصر را به ظهر امام جماعت اقتدا كند.[58]

مسأله: مأموم مى ‏تواند نماز قضاى خود را به نماز اداى امام اقتدا كند، هر چند قضاى ديگر نمازهاى يوميه باشد؛ مثلاً امام جماعت نماز ظهر مى‏ خواند و او قضاى نماز صبح را.[59]

مسأله: نماز جماعت، دست كم با دو نفر برپا مى ‏شود: يك نفر امام و يك نفر مأموم، مگر در نماز جمعه.[60]

مسأله: نمازهاى مستحبّى را نمى ‏توان به جماعت خواند، مگر نماز باران.[61]

مسأله: مأموم نبايد تكبيره ‏الاحرام را پيش از امام بگويد، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده، تكبير نگويد.[62]

مسأله: مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه ذكرهاى نماز را خود بخواند، ولى اگر ركعت اوّل يا دوم او، ركعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را بخواند.[63]

مسأله: بر مأموم مستحب است بعد از تمام شدن حمد امام، الحمدلله رب العالمين بگويد. امام صادق علیه السلام فرمود:

«إِذَا كُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ فَقَرَأَ الْحَمْدَ وَ فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهَا فَقُلْ أَنْتَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ لَا تَقُلْ آمِين»‏[64]

در نماز جماعت، موقعى كه امام جماعت سوره حمد را قرائت كرد، بگو: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ». مگو: «آمين».

مسأله: اگر مأموم در ركعت اول و دوم نماز صبح و مغرب و عشا صداى حمد و سوره امام را بشنود، اگر چه كلمات را تشخيص ندهد، بايد حمد و سوره را نخواند و اگر صداى ‏امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند ولى بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند اشكال ندارد.[65]

مسأله: موقعى كه مأموم نيت مى ‏كند، بايد امام را معين نمايد. ولى دانستن اسم او لازم نيست، مثلاً اگر نيت كند اقتدا مى ‏كنم به امام حاضر، نمازش صحيح است.[66]

مسأله: مأموم بايد در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر حمد و سوره نخواند و مستحب است به جاى آن ذكر بگويد.[67]

مسأله: در خواندنى ‏ها، مانند ذكر و تشهّد و جلو افتادن مأموم بر امام يا عقب افتادن از او اشكال ندارد، مگر در تكبيرة الاحرام.

مسأله: در اعمال، مانند ركوع و سر برداشتن از ركوع و سجده، پيش افتادن جايز نيست؛ يعنى نبايد نمازگزار پيش از امام به ركوع برود، يا به سجده برود، ولى عقب افتادن، اگر بسيار نباشد، اشكال ندارد.[68]

مسأله: با نيت نماز واجب مى‏ توان در نماز جماعت شركت نمود چه نماز واجب اداء باشد چه قضا.

مسأله: اگر امام يا مأموم بخواهد نمازى را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند در صورتى كه جماعت دوّم و اشخاص آن غير از اول باشد اشكال ندارد.[69]

مسأله: اگر انسان نداند نمازى را كه امام مى ‏خواند نماز واجب يوميه است يا نماز مستحب نمى ‏تواند به او اقتدا كند.[70]

مسأله: اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است مى ‏تواند اقتدا كند ولى بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند.[71]

مسأله: اگر بين جاى سجده مأموم و جاى ايستادن امام به قدر دو قدم فاصله باشد اشكال ندارد و نيز اگر بين كسى كه به واسطه مأمومى كه جلوى او ايستاده و به امام متصل است به همين ‏مقدار فاصله ‏باشد نمازش اشكال ندارد.[72]

مسأله: كسى كه ايستاده نماز مى ‏خواند نمى ‏تواند به كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى ‏خواند اقتدا كند و كسى ‏كه نشسته نماز مى‏خواند نمى ‏تواند به كسى كه خوابيده نماز مى‏ خواند اقتدا نمايد.[73]

مسأله: امامت جماعت كسى كه با تيمم و يا وضوى جبيره‏ اى نماز مى‏ خواند براى ديگران مانعى ندارد.[74]

مسأله: معيار اقتدا در نماز جماعت آمادگى صف هاى جلو است؛ حتى صف اول. توضيح اين ‏كه مأمومين صف ‏هاى بعد در صورتى كه صف ‏هاى جلو آماده اقتدا كردن هستند، مى ‏توانند اقتدا كنند.[75]

مسأله: در تمام نمازهايى كه به جماعت خوانده مى ‏شود مأموم مى ‏تواند در حال قرائت، قنوت و ركوع اقتدا كند.[76]

مسأله: عدالت معتبر در امام‏ جماعت عبارت است از حسن ظاهر يعنى دورى جستن از گناهان كبيره به طورى كه ظاهر دلالت كند بر ترك گناه او و مأموم بايد اين حسن ظاهر را احراز كند.[77]

مسأله: در هر جاى نماز جماعت مى ‏توان قصد فرادى كرد حتى در حال قرائت نماز.[78] البته برخى از مراجع همچون آيت الله مكارم جايز نمى‏ دانند.

مسأله: اگر براى خواندن نماز جماعت به مسجد برود و ببيند جماعت تمام شده، تا وقتى كه صف ‏ها به هم نخورده نمى ‏تواند براى خود اذان و اقامه بگويد.[79]

مسأله: مستحب است بر مأموم در نماز جماعت ظهر و عصر در حال قرائت نماز مشغول به خواندن تسبيح و تحميد و صلوات باشد.[80]

مسأله: اگر براى نماز جماعتى اذان و اقامه گفته باشند، كسى كه با آن جماعت نماز مى‏ خواند، نبايد براى نماز خود اذان و اقامه بگويد.[81]

مسأله: در نماز جماعت اگر يك نفر اذان و اقامه بگويد براى همه كافى است و بقيه بنا بر احتياط واجب بايد اذان و اقامه را ترك كنند.[82]

البته كسى كه اذان ديگرى را مى‏ شنود مستحب است هر جمله را كه مى ‏شنود بازگو كند، بازگو كردن اقامه نيز به اميد ثواب مستحب است (و آن را حكايت اذان و اقامه مى ‏گويند).[83]

مسأله: اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع امام برسد اگر چه ذكر امام تمام شده باشد نمازش به طور جماعت صحيح است و يك ركعت حساب مى ‏شود اما اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد نمازش به طور فرادى صحيح مى ‏باشد و بايد آن را تمام نمايد.[84]

مسأله: اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، مى ‏تواند نيت فرادى كند يا صبر كند تا امام براى ركعت بعد برخيزد و آن را ركعت اول نماز خود حساب كند. ولى اگر برخاستن امام به قدرى طول بكشد كه نگويند اين شخص نماز جماعت مى ‏خواند، بايد نيت فرادى نمايد.[85]

مسأله: اگر موقعى به‏ نماز جماعت برسد كه امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و تشهد را با امام بخواند ولى‏ سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بايستد و بدون آن كه دوباره نيت كند و تكبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اول نماز خود حساب كند.[86]

مسأله: بسيارى از افرادى كه نماز خود را به جماعت مى ‏خوانند گاهى با انگيزه‏ هاى مختلف دو نماز را با يك نماز جماعت مى ‏خوانند، بدين صورت كه در بين نماز جماعت قصد فرادى مى ‏كنند و ادامه نماز را خود مى ‏خوانند و در باقيمانده نماز جماعت، نماز ديگر خود را اقتدا مى ‏كنند. در حالى ‏كه قصد فرادى كردن نماز جماعت بدون ضرورت از نظر برخى از مراجع تقليد خلاف احتياط است.[87]

مسأله: مأموم بايد افعال نماز مانند ركوع و سجده را با امام جماعت يا كمى بعد از امام جماعت به جا آورد و اگر عمداً پيش از امام يا مدتى بعد از امام انجام دهد معصيت كرده.[88] ولى نمازش صحيح است.[89]

مسأله: اگر بين كسانى كه در يك صف ايستاده ‏اند بچه مميز يعنى بچه ‏اى كه خوب و بد را مى‏ فهمد فاصله شود چنانچه ندانند نماز او باطل است، مى ‏توانند اقتدا كنند.[90]

مسأله: اگر به خيال اين كه امام در ركعت اول يا دوم است، حمد و سوره نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش اشكال ندارد.[91]

مسأله: اگر مأموم سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه امام در ركوع باشد، بايد به ‏ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زياد شدن ركوع كه ركن است نماز را باطل نمى‏ كند ولى اگر به ركوع برگردد و پيش از آن كه به ركوع برسد امام سر بردارد، نمازش باطل است.[92]

مسأله: اگر مأموم سهواً پيش از امام به ركوع رود، و طورى باشد كه اگر سر بردارد، به مقدارى از قرائت امام مى‏ رسد، چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود، نمازش صحيح است.[93]

مسأله: اگر مأموم اشتباهاً سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، بايد به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده اين اتفاق بيفتد، براى زياد شدن دو سجده كه ركن است، نماز باطل نمى ‏شود.[94]

مسأله: اگر مأموم پيش از امام به سجده رود، واجب است ‏كه سر بردارد و با امام به سجده رود و نمازش صحيح است.[95]

مسأله: اگر مأموم پيش از امام عمداً هم سلام دهد نمازش صحيح است.[96]

مسأله: عدول از جماعت به فرادى در حال ضرورت در صورتى كه از اول نيت عدول نداشته باشد، به اتفاق همه مراجع، در تمام جاهاى نماز جايز است، اما در غير حال ضرورت و يا در صورتى كه از اول نماز چنين نيتى داشته باشد مورد اختلاف است، بعضى از مراجع همچون امام خمينى قدس سره جايز دانسته ‏اند و برخى جايز نمى ‏دانند.[97]

مسأله: اگر مأموم در بين نماز جماعت، نيت فرادى كند، نمى‏ تواند دوباره نيت خود را به جماعت برگرداند.[98]

مسأله: اگر مأموم به ‏واسطه عذرى بعد از حمد و سوره امام نيت فرادى كند، لازم نيست حمد و سوره را بخواند، ولى اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيت فرادى كند، بايد مقدارى را كه امام نخوانده، بخواند.[99]

[1] توضيح المسائل مراجع، م 1399.

[2] همان، م 1402.

[3] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 796، م 1403.

[4] همان، م 1399 تا 1404.

[5] ولايجوز تركها رغبة عنها و استخفافاً ...؛ عروة الوثقى، ج 1، ص 598؛ توضيح ‏المسائل مراجع، م 1402.

[6] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 761؛ تحريرالوسيلۀ، ج 1، ص 210.

[7] تحريرالوسيلۀ، ج 1، ص 495، م 7.

[8] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1432.

[9] همان، م 1415؛ برخى از علما بلندى مكان امام را تا يك وجب جايز دانسته اند.

[10] همان، م 1433.

[11] توضيح المسائل مراجع، م 1437.

[12] همان، م 1416.

[13] همان، م 1438.

[14] توضيح المسائل مراجع، م 1411.

[15] همان، م 1412.

[16] همان، م 1413.

[17] همان، م 1414.

[18] همان، م 1419.

[19] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1418؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 493، م 9.

[20] عروة الوثقى، ج 1، ص 526 و 808.

[21] عدالت حالت نفسانى است كه انسان را بر ملازمت تقوا وادار مى كند و مانع از اين مى ‏شود كه انسان گناهان كبيره بلكه صغيره را انجام دهد. تحريرالوسيله، ج 1، ص 499.

[22] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1453.

[23] تحريرالوسيله، ج 1، ص 501، م 2.

[24] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1453.

[25] تحريرالوسيله، ج 1، ص 274.

[26] عروة الوثقى، ج 1، ص 766، م 8.

[27] توضيح المسائل مراجع، م 1421؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 505، م 12.

[28] همان، ج 1، ص 831، م 1486.

[29] وسائل الشيعه، ج 8، ص 398.

[30] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 831، م 1485.

[31] نهج البلاغه، نام 53، بند 119.

[32] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 829، م 1479.

[33] همان، م 1427.

[34] توضيح المسائل مراجع، م 1439 و 1440.

[35] توضيح ‏المسائل مراجع، م 1442 و 1443؛ تحرير الوسيله، ج 1، ص 271 و 272، م 5، 6 و 8.

[36] همان.

[37] تحريرالوسيله، ج 1، ص 265.

[38] تحريرالوسيله، ج 1، ص 265، م 1.

[39] همان، ج 1، ص 265.

[40] توضيح المسائل مراجع، م 1388.

[41] عروة الوثقى، ج 1، ص 730، م 13؛ تحرير الوسيله، ج 1، ص 195.

[42] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 797، م 1405.

[43] همان، م 1406.

[44] عروة الوثقى، ج 1، ص 597 و 598.

[45] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 439، م 751.

[46] عروة الوثقى، ج 1، ص 622، م 27؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 499، م 15.

[47] محجة البيضاء، ج 1، ص 342.

[48] بحارالانوار، ج 10، ص 397.

[49] تحريرالوسيله، ج 1، ص 267، م 10.

[50] همان، ص 272، م 9.

[51] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1487.

[52] عروة الوثقى، شرايط نماز جماعت.

[53] توضيح المسائل مراجع، م 1470.

[54] تحريرالوسيله، ج 1، ص 160، م 13.

[55] همان، ص 495، م 9.

[56] توضيح المسائل مراجع، م 1410.

[57] عروة الوثقى، ج 1، ص 782، م 22؛ توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1417.

[58] توضيح المسائل مراجع، م 1408.

[59] تحرير الوسيله، ج 1، ص 265، م 1؛ عروة الوثقى، ج 1، ص 765، م 3.

[60] همان، ص 766، م 8.

[61] تحريرالوسيله، ص 764، م 2.

[62] توضيح المسائل مراجع، م 1467.

[63] همان، م 1461.

[64] كافى، ج 3، ص 313.

[65] توضيح المسائل مراجع، م 1462.

[66] توضيح المسائل مراجع، م 1460

[67] همان، م 1466.

[68] همان، م 1467، 1469 و 1470؛ العروة الوثقى، ج 1، ص 785.

[69] همان، م 1404.

[70] همان، م 1410.

[71] توضيح المسائل مراجع، م 1446.

[72] همان، م 1435.

[73] همان، م 1455.

[74] تحريرالوسيله، ج 1، ص 503، م 5.

[75] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 803، م 1418.

[76] عروة الوثقى، ج 2، ص 262، م 10.

[77] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 819.

[78] همان، م 1423.

[79] همان، م 924.

[80] عروة الوثقى، فصل فى احكام الجماعة و الصلاة على محمد و آله.

[81] همان، ص 543، م 923.

[82] همان، م 845.

[83] توضيح المسائل مراجع، م 848؛ عروة الوثقى، ج 1، فى مستحبات الاذان، م 4.

[84] همان، ج 1، م 1427.

[85] همان، م 1429.

[86] توضيح المسائل مراجع، م 1431.

[87] همان، م 1423.

[88] آيات عظام سيستانى، تبريزى و زنجانى نمازش را به جماعت صحيح نمى ‏دانند.

[89] توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 824، م 1470.

[90] همان، ص 802، م 1417.

[91] توضيح المسائل مراجع، م 1447.

[92] همان، م 1471؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 497، م 11.

[93] همان، م 1476.

[94] همان، ج 1، م 1472.

[95] همان، ج 1، م 1478.

[96] توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1468.

[97] عروة الوثقى، ج 1، صلاة الجماعة، م 16.

[98] توضيح المسائل مراجع، م 1425.

[99] همان، م 1424.