ماه رمضان؛ ماه دعا و استغفار
نویسنده : نامشخص
1. محورهای پیشنهادی درباره دعا
مفهوم استجابت دعا
تبیین فضیلت و اهمیت دعا و مناجات در ماه رمضان
ـ استجابت دعای روزه دار
ـ توصیه ائمه معصومین علیهم السلام به دعا و مناجات در ماه رمضان
ـ دعا، سیره معصومین علیهم السلام در ماه رمضان
ـ رمضان، فرصتی طلایی و استثنایی برای دعا و مناجات
تبیین ضرورت دعا
ـ دلایل عقلی و نقلی ضرورت دعا
ـ تبیین فطری بودن دعا و نیایش
ـ پاسخ به برخی شبهه های موجود درباره دعا همچون:
آگاهی خداوند به مقاصد بندگان با بیان حاجت ها هنگام دعا
شرط مصلحت در استجابت دعا، سبب بی ثمر بودن دعا
دعا کردن، منافی راضی بودن به قضای الهی
چرایی مستجاب نشدن برخی دعاها
چرایی زمان ها و مکان های خاص برای استجابت دعا
استجابت دعا، متناقض با قوانین حاکم بر طبیعت
دعا جای گزین کار و کوشش.
بررسی فواید دعا
1. آثار و برکات مادی دعا همچون:
ـ رد بلا و گرفتاری
ـ طول عمر
ـ شفای درد
ـ افزایش و حفظ نعمت و برکات از سوی خداوند و... .
2. آثار و برکات معنوی دعا همچون:
ـ بازدارندگی از گناه
ـ ثواب اخروی برای دعایی که در دنیا مستجاب نشد.
شرایط استجابت دعا
ـ لزوم حضور قلب در دعا
ـ پاکی دل و زبان
ـ بیان حاجات در دعا
ـ پافشاری و اصرار
ـ ستایش خدا قبل از دعا
ـ تضرع و زاری
ـ دعا به صورت مخفیانه
ـ دعا به صورت دسته جمعی
ـ فرستادن صلوات قبل از دعا
ـ رعایت اوقات بافضیلت
ـ شروع دعا با نام خدا
ـ اقرار به گناه قبل از دعا
بررسی موانع دلایل استجابت دعا
ـ ستم
ـ مصلحت نبودن
ـ خلاف سنن الهی
ـ ترک امر به معروف و نهی از منکر
ـ بی اعتنایی به نماز
ـ نافرمانی و رنجاندن پدر و مادر
ـ باور نداشتن اجابت
ـ حب دنیا
ـ منت گذاشتن
تبیین چگونگی تشویق افراد به دعا و نیایش
ـ تحکیم و تقویت زیربنای فکری افراد
ـ بیان فلسفه و اسرار دعا و نیایش به اندازه فهم هر شخص
ـ معرفی الگوهای عملی (ذکر داستان ها و قصه های واقعی)
ـ دوری از تحکم و اجبار
ـ طولانی نکردن مراسم و برنامه های دینی و مذهبی
ـ برگزاری دعاهای دسته جمعی
ـ تشویق کودکان و نوجوانان به شیوه های مختلف مادی و معنوی
بررسی نقش دعا در زندگی انسان ها
ـ بررسی نقش دعا در بهداشت روانی
ـ بررسی نقش دعا در ایجاد امید
ـ بررسی نقش دعا در ایجاد شادکامی و احساس آرامش
ـ بررسی نقش دعا در غفلت زدایی
ـ بررسی نقش دعا در تربیت نسل پربار و سالم
ـ بررسی نقش دعا در احساس حضور خدا در تمامی مراحل زندگی.
2. ادعیه ماه مبارک رمضان
الف) آشنایی با دعای ابوحمزه ثمالی
از دعاهای شورانگیز ماه رمضان، دعای ابوحمزه ثمالی است. اهل دعا و انس با خدا با این دعا آشنایی دیرینه دارند. این دعا- که از اشک شوق و طراوت و از سوز آه و رایحه مناجات معطر شده است - از قلب آسمانی و ملکوتی سر حلقه دلدادگان و زینت عابدان، امام سجاد علیه السلام سرچشمه گرفته و بر زبان پاک و حق گویش جاری گشته است.
ابوحمزه ثمالی، از یاران نزدیک آن حضرت، این دعا را از آن امام همام نقل کرده و به همین سبب، دعا به نام وی شهرت یافته است. وی می گوید:
حضرت زین العابدین علیه السلام در ماه مبارک رمضان، بیشتر شب ها در حال نماز بود و چون سحرگاهان فرا می رسید، این دعا را می خواند.
این دعا از نعمت های بزرگ الهی و از گنج های نهفته و پنهان ربوبی و فوران عشق و محبت و بیانگر اوج بندگی و خاکساری است. اگر این دعا و صدها دعای نظیر آن نبود، نمی دانستیم در خلوت انس با پروردگار، چه گونه و با چه کلماتی با او سخن بگوییم و از آن کریم بنده نواز چه درخواست کنیم و رسم و ادب بندگی را چگونه به جای آوریم؟
این دعا از لحاظ موضوعی دارای چند بخش است:
بخش نخست
شامل سپاس و ثنای خداوند و معرفی آن یکتای بی همتا است و از باز بودن و نزدیک بودن راه قرب به او حکایت می کند. به چند قسمت از این بخش اشاره می شود:
بِکَ عَرَفْتُکَ و اَنْتَ دَلَلْتَنی عَلَیکَ و دَعَوْتَنی اِلیکَ وَ لَولا اَنتَ لَمْ اَدِرْ ما اَنْتَ.
خدایا! تو را با خودت شناختم و تو مرا به سوی خود راهنمایی و دعوت کردی و اگر تو نبودی، نمی دانستم تو کیستی.
اَلّلهُمَّ اِنّی اَجِدُ سُبُلَ المَطالِبِ اِلیکَ مُشْرَعَةً وَ مَناهِلَ الرَّجاءِ اِلَیکِ مُتْرَعَةً وَ الاسِتعانَةَ بِفَضلِکَ لِمَنْ اَمَّلَکَ مُباحَةً وَ اَبْوابَ الدُعاءِ اِلَیکَ لِلصّارِخینَ مَفْتُوحَةً وَ اَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجی بِمَوْضِعِ اِجابَةٍ وَ لِلْمَلْهُوفینَ بِمَرْصَدِ اِغاثَةٍ.
خداوندا! من راه های خواسته ها را به سوی تو باز و هموار؛ چشمه های امید به تو را پر آب؛ یاری جستن به فضل و کرمت را برای آرزومندان، روا و درهای دعا برای دادخواهان به درگاهت را گشاده می یابم. خدایا! می دانم تو در جایگاه اجابت امیدواران و فریادرسی پریشان حالان قرار داری.
... و اَنَّ الرّاحِلَ اِلَیْک قَریبُ الْمَسافَةِ و اَنَّکَ لاتَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِک اِلاّ اَنْ تَحْجُبَهُمُ الاَْعْمالُ دُونَک.
خداوندا! می دانم که رهروان کعبه دیدارت را راه، اندک است و مقصد، نزدیک و می دانم که میان تو و بندگانت، حجابی جز کردار بد و زشت آنان نیست.
بخش دوم
بیانگر خوف و رجا و بیم و امید بنده در برابر مولای بزرگ و مهربان است. از یک طرف، عظمت و جلال و شکوه بی پایان خدای متعال، قلب بنده عارف را تسخیر می کند و بندبندِ وجودش را به لرزه درمی آورد و بی اختیار، نغمه «سُبُّوحٌ قُدوُّس» بر زبانش جاری می شود. از طرف دیگر، رحمت و کرم بی پایان حق، همه وجودش را از امید سرشار می سازد و وجودش را از شوق لبریز می کند. هنگامی که جرم، عصیان، گستاخی و غفلتش را به یاد می آورد، در گرداب ترس از کیفر الهی می افتد و زمانی که لطف و کرم و گذشت آن مولای مهربان را مشاهده می کند، به ساحل امید و شوق پا می گذارد و نور امید در قلبش می درخشد.
اِذا رَاَیْتُ مَوْلایَ ذُنُوبی فَزِعْتُ و اِذا رَاَیْتُ کَرَمَکَ طَمِعْتُ فَاِنْ عَفَوْتَ فَخَیْرُ راحِمٍ وَ اِنْ عَذَّبْتَ فَغَیْرُ ظالِمٍ.
سرور من! زمانی که گناهانم را می بینم، در ورطه وحشت فرو می افتم و زمانی که لطف و کرمت را می بینم، طمع می کنم. پس اگر ببخشی، بهترین رحم کننده ای و اگر کیفر دهی، برمن ستمی نکرده ای.
عَظُمَ یا سَیدی اَمَلی وَ ساءَ عَمَلی فَاَعْطِنی مِنْ عَفْوِکَ بِمِقْدارِ اَمَلی و لا تُواخِذْنِی بِأَسْوَءِ عَمَلی فَاِنَّ کَرَمَکَ یَجِلُّ عَنْ مُجازاةِ الْمُذْنِبینَ وَ حِلْمُکَ یَکْبُرُ عَنْ مُکافاتِ المُقَصِّرین.
سرور و آقای من! امیدم به تو، فراوان و کردارم، زشت و ناپسند است. هم سنگ آرزویم، از من درگذر و مرا با بدترین کردارم کیفر مکن؛ چون لطف و بزرگواری تو بسی برتر از کیفر مجرمان و شکیبایی تو، بزرگ تر از مجازات اهل تقصیر و خطا است.
الهی و سیّدی و عِزَّتِک وَ جَلالِک لَئِنْ طالَبْتَنی بِذُنُوبی لاَُطالِبَنَّک بِعَفْوک وَ لَئِن طالَبْتَنی بِلُؤمی لاَُطالِبَنَّکَ بِکَرَمِکَ.
خدای من! آقای مهربان! به عزت و فر و شکوهت سوگند، اگر از گناهانم باز پرسی، من نیز از عفو و گذشت تو خواهم پرسید و اگر مرا به پستی و زبونی ام بازخواست کنی، تو را به بزرگی و کرمت بازخواست خواهم کرد.
وَ مَا اَنَا یا رَبِّ وَ ما خَطَرِی هَبْنی بِفَضْلِکَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ.
خدایا! من چیستم و چه ارزشی دارم؟ آخر مرا چه اهمیتی است که بخواهی مرا به کیفر اعمالم برسانی؟ با فضل بی پایان خویش، بر من ببخش و با عفو و گذشت خود بر این بینوا تصدّق فرما.
و ما قَدْرُ اَعْمالِنا فِی جَنْبِ نِعَمِک و کَیْفَ نَسْتَکْثِرُ اَعْمالاً نُقابِلُ بِها کَرَمَکِ.
خداوندا! اعمال ناقابل و عبادت های بی ارزش ما در برابر نعمت های انبوه و بی دریغ تو چه قدر و قیمتی دارد و چگونه می توانیم اعمال خویش را در برابر کرم بی پایان تو، افزون به شمار آوریم؟
بخش سوم
این بخش درباره درخواست های آن حضرت درباره خود، پدر و مادر، خانواده، اقوام، اهل ایمان و اسلام است. چند نمونه از این بخش بیان می شود:
ـ «اَلّلهُمَّ إنّی اَسْئَلُکَ صَبْرا جَمیلاً وَ فَرَجاً قَریباً وَ قَولاً صادقا وَ اَجْرا عَظیما؛ خدایا! از تو صبری نیکو و زیبا، گشایشی نزدیک، گفتاری راست و پاداشی بزرگ درخواست می کنم».
ـ «اَسْئَلُکَ اَللّهُمَّ مِنْ خَیْرِ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُون؛ خدایا! بهترین چیزی که بندگان شایسته ات از تو درخواست کرده اند، از تو می خواهم».
ـ «یا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ اَجْوَدَ مَنْ اَعطی، اَعْطِنی سُؤْلی فِی نَفْسی وَ اَهْلی وَ والِدَیَّ وَ وُلْدِی وَ اَهْلِ حُزانَتِی وَ اِخْوانی فِیک؛ ای بهترین کسی که خواسته ها بر آستان او فرومی آید و ای سخاوتمندترین بخشنده! خواسته مرا در مورد خود و خانواده ام و پدر و مادر و فرزندان و یاران دلسوز و برادران ایمانی ام، برآورده ساز».
ـ «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ،اَلاَْحْیاءُ مِنْهُمْ وَ الاَْمْواتِ وَ تابِعْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْرات، اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِحَیِّنا وَ مَیِّتِنا وَ شاهِدِنا وَ غائِبَنا ذَکَرِنا وَ اُنْثانا صَغیرِنا وَ کَبیرَنا حُرِّنا وَ مَمْلُوکِنا؛ خدایا! زنان و مردان با ایمان ـ زنده و مرده شان ـ را بیامرز و با نیکی و خوبی، ما و آنها را پیوند ده. خداوندا! زنده و مرده، حاضر و غایب، مرد و زن، بزرگ و کوچک و برده و آزاد ما را مورد بخشایش خود قرار ده».
ـ «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ لیِ بِخَیْرٍ وَ اکْفِنی ما اَهَمَّنی مِنْ اَمْرِ دُنْیایَ وَ آخِرَتی؛ خداوندا! بر محمد و آل پاکش درود فرست و سرانجام کارم را خیر و نیک قرار ده و امور مهم دنیا و آخرتم را کفایت فرما».
ـ «... وَارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِی عامی هذا وَ فِی کُلِّ عامٍ وَ زِیارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ وَ الاَْئِمَّةِ عَلَیْهِمُ السَّلام وَ لاتَخِلْنِی یا رَبِّ مِنْ تِلْکَ الْمُشاهِدِ الشَّریفة وَ الْمَواقِفِ الْکَریمَة؛ خدایا! زیارت خانه گران قدرت و قبر پاک پیامبرت و امامان والاتبار را ـ که درود و رحمت تو بر آنان باد ـ امسال و در همه سال روزی ام گردان و مرا از آن جایگاه های گرامی و زیارتگاه های با شرافت، محروم مساز».
بخش چهارم
درباره خواسته های بلند و ارزشمندی است که رسیدن به آنها، نیازمند آمادگی کافی و توجه کامل به خداوند و اشتغال دائم به ذکر و یاد او است و جز برای عده ای محدود از اولیای الهی و بندگان ویژه خداوند، حاصل نمی شود؛ مانند:
ـ «اَلّلهُمَّ إنّی اَسْئَلُکَ ایمانا لا اَجَلَ لَه دُونَ لِقائِکَ اَحْیِنی ما اَحْیَیْتَنی عَلَیْهِ وَ تَوَفَّنِی اِذا تَوَفَّیْتَنِی عَلَیْهِ وَ ابْعَثْنِی اِذا بَعَثْتَنی عَلَیْه؛ خداوندا! از تو ایمانی می خواهم که تا دیدار تو باقی و پایدار باشد، مرا با آن زنده بداری و با آن بمیرانی و با آن برانگیزی».
ـ «اَلّلهُمَّ إنّی اَسْئَلُکَ اَنْ تَمْلاَءَ قَلْبِی حُبّا لَکَ وَ خَشْیَةً مِنْکَ وَ تَصْدیقا بِکِتابِک وَ اِیمانا بِکَ وَ فرقا مِنْکَ و شَوْقَا اِلَیْکَ؛ خدایا! از تو ملتمسانه می خواهم که قلبم را از محبت و ترس عارفانه از خود پر کنی و دلم را از ایمان و تصدیق به قرآن و ترس از دوری ات، آکنده و لبریز سازی».
ـ «... وَاجْعَلْنِی مِنْ اَوْفَرَ عِبادِکَ عِنْدَک نَصِیبا فِی کُلِّ خَیْرِ اَنْزَلْتَهُ وَ تُنَزِّلُهُ فِی شَهْرِ رَمَضانِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ ما اَنْتَ منزله فی کل سَنَةٍ مِنْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها وَ عافِیةً تُلْبِسْها وَ بَلیَّةً تَدْفَعُها وَ حَسَناتٍ تَتَقَبَّلُها وَ سَیِّئاتٍ تَتَجاوَزَ عَنْها؛ مرا از بندگانی قرار ده که از هر خیر و نیکی که در شب قدر ـ در گذشته و حال و در هر سال ـ نازل کرده ای؛ از رحمتی که می گسترانی و عافیتی که می پوشانی و بلایی که دور می گردانی و اعمال نیکی که می پذیری و گناهانی که می بخشی، بیشترین بهره و نصیب را در نزد تو دارند».
سرانجام این دعای نورانی و سرشار از حقایق ربانی و معارف سبحانی، با قسمتی پایان می یابد که خواست و آرزوی همه پاکان و شیفتگان حضرت حق و عصاره و فشرده همه خواسته ها و حاجت های روحانی و معنوی است.
ـ «اَلّلهُمَّ إنّی اَسْئَلُکَ اِیمانا تُباشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ یَقیِنا حَتّی اَعْلَمْ اِنَّهُ لَنْ یُصیبَنی إلاّ ما کَتَبْتَ لِی وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیْشِ بَما قَسَمْتَ لِی یا اَرْحَمَ الرّاحِمیِنْ؛ خداوندا! از تو ایمانی می خواهم که همدم قلبم باشد و یقینی درخواست می کنم که در پرتو آن، بدانم هر چه به من می رسد، بر قلم قضا و خواست تو جاری گشته است و مرا از آنچه در زندگی، قسمت و روزی ام ساخته ای، خشنود ساز؛ ای مهربان تر از هر مهربان!
این بخش از دعای دل نواز ابوحمزه، سه درخواست مهم و اساسی را دربردارد؛ خواسته هایی که رسیدن به آنها، آرزوی همیشگی بندگان صالح خدا است و تحقق آنها نشانه رسیدن به اوج قرب و قله کمال انسانی است. به دلیل محتوای عالی این بخش از دعا و تأثیر عمیق آن در سعادت حقیقی انسان، بر آن تأکید فراوان می کنند.
خواسته اول: «ایمان» کاملی است که به واسطه آن، همه حجاب های میان بنده و پروردگار برداشته شود و خداوند، مباشر و هم نشین دل انسان باشد.
خواسته دوم: یقینی است که ثمره آن، رسیدن به این دانش و دریافت است که: «هر چه به انسان می رسد، از طرف خداوند و به اراده و مشیت او است».
خواسته سوم: خشنودی از تقدیر الهی و رضایت به چیزی است که او روزی ما ساخته است. این مقام از ویژگی های مؤمنان راستین و صاحبان بصیرت و یقین است. در واقع، رضا به داده ها، از شیرین ترین میوه های درخت ایمان و یقین است.
ب) مفاهیم مشترک دعاهای رمضانی
دعاهای اسلامی، دریایی از معارف بلند الهی است که از زبان معصومین علیهم السلام در قالب دعا بیان شده است و کسانی که خواهان ارتقاء و تعالی روحی هستند، شایسته است افزون بر قرائت دعا به مضمون ها و مفاهیم مشترک عالی آن نیز توجه کنند.
برخی مفاهیم مشترک دعاهای رمضانی عبارتند از:
یک ـ آمرزش خواهی
ماه رمضان، ماه آمرزش الهی است. به همین سبب، بخش بزرگی از خواسته های ما در دعاهای آمرزش خواهی از درگاه خداست.
از دعاهای هر شب این است: «اَعوذُ بِجَلال وَجْهِکَ الْکَریم اَنْ یَنْقَضِیَ عَنّی شَهْرُ رَمَضان... .»
مبادا این ماه سپری شود و همچنان بار گناهان نابخشوده بر گردن ما سنگینی کند.
دو ـ حج و زیارت خانه خدا
حج و اعمال و مناسک آن زمینه ای برای بهره مندی از آمرزش الهی است. به همین سبب، در دعاهای متعدد این ماه، توفیق زیارت خانه خدا و حرم پیامبراعظم صلی الله علیه و آله خواسته شده است.
در دعای هر شب می خوانیم: «...وَ اَنْ تَجْعَلَ لی فی عامی هذا اِلَی بَیْتِکَ الْحَرامِ سَبیلاً حِجَّةً مَبْرُورَةً....» و نیز می خوانیم: «... اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ....» و در اعمال شب نوزدهم چنین آمده است: «اللّهم اجْعَلْ فیما تَقْضی و تُقَدِّرُ مِنَ الْاَمْرِالْمَحْتُوم... اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرام».
سه ـ شهادت طلبی
از ارزش های مهم مکتبی، شهادت طلبی و آرزوی کشته شدن در راه خداست؛ زیرا شهادت، مرحله والای وارستگی از تعلقات دنیوی است.
از جمله دعاهای ماه رمضان درخواست شهادت در راه خداست: «...اَسْئَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ وَفاتی قَتْلاً فی سَبیلِک تَحْتَ رایَةِ نَبیِّک مَعَ اَوْلِیائِک...».
همچنین در دعایی پس از دعای افتتاح می خوانیم: «... و قَتْلاً فی سَبیلِکَ فَوَّفِقْ لَنا».
چهار ـ نجات از دوزخ و ورود به بهشت
در آخرت، سرانجامِ همه انسان ها روشن می شود، درخواست نجات از دوزخ و برائت از آتش و ورود به بهشت از خواسته های مطرح شده در این دعاست.
در دعای پس از افتتاح می خوانیم: «... وَ مِنْ ثِمارِالْجَنَّةِ وَ لُحُومِ الطَّیْرِ فَاَطْعِمْنا.. وَ بَرآئَةً مِنَ النّارِ فاکْتُبْ لَنا وَ فی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا...».
پنج ـ طلب نعمت های دنیوی
اسلام، هم دنیای انسان و هم سعادت اخروی او را در نظر دارد. بیان خواسته های معنوی و نیازهای دنیایی در کنار هم در دعاهای ماه رمضان نیز جامعیت دین اسلام را می رساند.
در دعای هر روز ماه رمضان می خوانیم: «اَلّلهُمَّ اَدْخِلْ عَلَی اهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَلّلهُمَّ اَغْنِ کلَّ فَقیرٍ...».
در اینجا، درخواست بی نیازی فقیران، سیری گرسنگان، پوشش داشتن بی جامگان، ادای قرض بدهکاران و.... مطرح است. در دعای شب بیست و سوم، در کنار درخواست توفیق حج و زیارت حرم پیامبر از خدا، طول عمر و وسعت رزق خواسته شده است: «واجْعَلْ فیما تَقْضی وَ تُقَدِّرُ اَنْ تُطِیلَ عُمْری وَ تُوَسِّعَ لی فی رِزْقی»
شش ـ توجه به صفت های خدا و درس یگانه پرستی
این محور نه به عنوان یک درخواست، بلکه به صورت توجه دادن به اوصاف الهی در بیشتر دعاهای این ماه مطرح است.
دعای جوشن کبیر، سراسر نام های خداوند و اوصاف اوست. دعای افتتاح، دعای ابوحمزه ثمالی، دعای سحرهای ماه رمضان و دعای هر روز بعد از هر نماز (یا عَلِیُّ یا عَظیمُ و...) و دیگر دعاها، همه مبیّن اوصاف خداست. این دعاها به ما یاد می دهند که چگونه خدا را بشناسیم و او را به چه زبانی بخوانیم.
هفت ـ توجه دادن به اهل بیت علیهم السلام
دیگر محور مطرح در دعاهای رمضان، توجه دادن به مقام، فضیلت، جایگاه و نقش ائمه اطهار علیهم السلام در هدایت انسان هاست. همچنین یاد کرد پیوسته و همه روزه آنان، تجدید عهد با ولایت و پیوند با اهل بیت علیهم السلام است.
در دعای افتتاح، یکایک معصومین علیهم السلام یاد می شوند و در اعمال سوم ماه رمضان، یک به یک با لقب ها و ویژگی های ائمه علیهم السلام آشنا می شویم.
هشت ـ توجه به قرآن
ماه رمضان، ماه نزول قرآن است. به ویژه شب قدر که به تصریح سوره قدر، قرآن در این شب، نازل شده است. در دعاهای رمضانی، به فضیلت و عظمت قرآن اشاره شده است. همچنین عمل به سرگرفتن قرآن نیز در شب های قدر، واسطه قرار دادن قرآن برای بخشودگی گناهان را بیان می کند. باشد که مؤمنان با قرآن بیشتر مأنوس باشند و از فیض تلاوت و تدبر در قرآن بهره مند شوند.
ج) دعای روزهای ماه رمضان و پیام ها
درود بر حرمت گزاران ماه رمضان و درود بر بهره مندان از برکت ها و فضیلت های هر روز این ماه که بر سر سفره بخشایش پروردگار به صیقل جسم و جان و مجاهده با نفس مشغولند.
دعای روز اول
«خدایا! روزه ام را در این روز، روزه روزه داران راستین قرار ده و نمازم را، نماز نمازگزاران واقعی از خواب غفلت زدگان هشیارم کن و جرمم را ببخش و از من درگذر ای بخشنده گنه کاران!».
از خواب غفلت بیدار شو و برای خواندن نماز و روزه واقعی تلاش کن.
دعای روز دوم
«خدایا! مرا امروز و این ماه به آنچه موجب رضای توست، نزدیک گردان و از خشم و انتقام خود دور ساز و به خواندن آیات خود توفیقم ده ای مهربان ترین مهربانان».
هیچ توفیقی برای انسان روزه دار بالاتر از کسب رضای الهی نیست.
من بنده عاصی ام، رضای تو کجاست؟ تاریک دلم، نور رضای تو کجاست؟
ما را تو بهشت اگر به طاعت بخشی! آن بیع بود، لطف و عطای تو کجاست؟
خواجه عبدالله انصاری
دعای روز سوم
خدایا! در این روز، هوش و آگاهی به من روزی کن و در این روز، مرا از بی خردی و کار باطل دور گردان و از هر چیزی که در این روز نازل می کنی، مرا نیز بهره ای ده، به حق جود و کرمت ای بخشنده ترین بخشندگان.
دوری از سفاهت و نادانی و برخورداری از هوش و آگاهی از نعمت های الهی هستند.
آنچه خیر و نیکی است، از خدا طلب کنیم.
دعای روز چهارم
خدایا! مرا در این روز برای برپا داشتن فرمانت نیروبخش و شیرینی ذکر و یاد خویش را به من بچشان و برای ادای شکر خود به کرمت مهیا ساز و در این روز به حفظ و پرده پوشی مرا از گناه محفوظ دار ای بصیرترین بینایان عالم.
اگر حلاوت و شیرینی ذکر و مناجات با خدا را بچشی، افسوس خواهی خورد که چرا تاکنون از این نعمت کم، بهره برده ای!
دعای روز پنجم
خدایا! مرا در این روز از توبه کنندگان قرار ده و مرا از بندگان نیکوکار و مطیعت بدار و در این روز مرا از دوستان مقرب خود گردان به حق لطف و رأفتت ای مهربان ترین مهربانان عالم!
هرکه با پاک دلان صبح و مسایی دارد دلش از پرتو اسرار صفایی دارد
زهد با نیت پاک است، نه با جامه پاک ای بس آلوده که پاکیزه ردایی دارد
دعای روز ششم
پروردگارا! مرا با ارتکاب نافرمانی ات، خوار مگردان و به ضرب تازیانه انتقامت کیفر مکن و مرا از موجبات خشم خود دور گردان، به حق احسان و نعمت هایت ای منتهای خواسته مشتاقان.
ای واقف اسرار ضمیر همه کس در حالت عجز، دستگیر همه کس
از هر گنهم توبه ده و عذرپذیر ای توبه ده و عذرپذیر همه کس
دعای روز هفتم
ای خدا! در این روز بر روزه و اقامه نماز یاری کن و از لغزش ها و گناهان دور ساز و ذکر دایم نصیبم فرما، به حق توفیقت ای راهنمای گمراهان.
مردان الهی روز و شب را در نماز، ذکر و تسبیح الهی به سر می برند در خانه هایی که نور هدایت الهی در آن پرتوافشانی می کند.
دعای روز هشتم
ای خدا! در این روز ترحم به یتیمان و اطعام گرسنگان و افشا و انتشار سلام بر مسلمانان و هم نشینی نیکان نصیبم فرما، به حق انعامت ای پناه آرزومندان عالم!
دوستان رمضانی من! گرسنگی به هنگام روزه داری چقدر شما را به یاد یتیمان و فقیران می اندازد آیا تا به حال برای کمک به آنها کاری کرده اید؟
دعای روز نهم
خدایا! مرا نصیبی از رحمت بی کران خود عطا فرما و به برهان و دلیل های روشن خود هدایت فرما و پیشانی ام را به سوی رضا و خشنودی ات سوق ده، به حق دوستی و محبتت ای آرزوی مشتاقان.
خوان رحمت الهی در رمضان گسترده شده و نعمت های گوناگون در آن چیده شده و منادیان ندا می دهند که کجایند بهره گیران از این نعمت ها؟ بشتابید که لحظه ها به سرعت درگذرند!
دعای روز دهم
خدایا! مرا در این روز از آنانی قرار ده، که در تمام امور بر تو توکل کنند و نزد تو سعادت یابند و از مقربان درگاه تو باشند به حق احسانت ای منتهای آرزوی جویندگان!
شما هنگام مشکلات و سختی ها چه می کنید؛ صبر و تحمل یا شکوه و شکایت؟ برای یک بار هم که شده در زندگیتان به خدا توکل کنید. مطمئناً ضرر نمی کنید!
دعای روز یازدهم
خدایا! در این روز، احسان و نیکی را در نظرم محبوب گردان و فسق و معصیت را در نظرم ناپسند قرار ده و خشم و آتش قهرت را بر من حرام گردان، به یاری خود، ای فریادرس دادخواهان!
چرا احساس خوب خود را هنگام احسان و نیکی به دیگران با بدی از بین می بریم؟
دعای روز دوازدهم
ای خدا! مرا در این روز به زیور ستر و عفاف بیارای و به جامه قناعت و کفاف بپوشان و به کار عدل و انصاف وادار و از هر چه ترسانم، مرا ایمن ساز، ای نگه دارنده و عصمت بخش خداترسان عالم.
زیباترین زینت برای آدمی، آراسته شدن به زینت عفاف است و ماه رمضان، بهترین زمان برای بهترین عفت ورزی!
دعای روز سیزدهم
پروردگارا! مرا در این روز از پلیدی و آلودگی گناهان پاک ساز و بر حوادث خیر و شر و قضا و قدرَت، صبر و تحمل عطا کن و بر تقوا و هم نشینی نیکوکاران عالم موفق دار، ای مایه شادی و اطمینان خاطر مسکینان!
ای روزه داران! آیا می دانید که شرط قبولی اعمال، پرهیزکاری است.
دعای روز چهاردهم
خدایا! مرا در این روز به لغزش هایم بازخواست مکن و عذر خطاهایم را بپذیر و مرا هدف تیر بلاها قرار مده به حق عزت و جلالت، ای عزت بخش مسلمانان.
خطاها و گناهان پی در پی، حجابی برای رسیدن به معبود است و گاهی آفات و بلایای دنیایی، نتیجه بدی اعمال ماست.
دعای روز پانزدهم
خدایا! در این روز، طاعت بندگان خاشع و خاضع خود را نصیب من گردان و شرح صدر مردان فروتن خداترس را به من عطا فرما، به حق امان بخشی خود، ای ایمنی دل های ترسان!
خضوع و خشوع ویژگی بندگان مخلص درگاه الهی است و شرح صدر و سینه ای گشاده از آن فروتنان متقی است.
دعای روز شانزدهم
خدایا! مرا در این روز به هماهنگی و هم دلی با نیکان موفق بدار و از رفاقت و دوستی با اشرار دور گردان و مرا در بهشت دارالقرار به رحمتت منزل ده به حق الهیّتت ای خدای عالمیان!
هم نشین تو از تو به باید تا تو را عقل و دین بیافزاید
ای بسا ابلیس آدم روست پس به هر دستی نباید داد دست
دعای روز هفدهم
پروردگارا! مرا در این روز به اعمال صالح راهنمایی کن و حاجت ها و آرزوهایم را برآورده ساز ای کسی که نیازمند به شرح و سؤال بندگان نیستی. ای خدایی که به [اسرار] درون سینه عالمیان آگاهی! درود فرست بر محمد صلی الله علیه و آله و دودمان پاکش.
خداوند از همه نیت ها و خواسته های درونی ما آگاه است.
هم قصه نانموده دانی هم نامه نانوشته خوانی
آیا تاکنون برای شما پیش آمده است که دلتان بخواهد کار شایسته انجام دهید، ولی موفق نشده باشید؟
یک بار امتحان کنید و از خداوند توفیق انجام نیکی ها را بخواهید.
دعای روز هجدهم
ای خدا! مرا در این روز برای برکات سحرها بیدار و متنبه ساز و دلم را به روشنی انوار سحر منور گردان و تمام اعضا و جوارحم را برای بهره گیری از آثار و برکات این روز آماده گردان ای روشنی بخش دل های عارفان!
درهای برکات الهی در تک تک ساعت ها و لحظه های این ماه به یژه در سحرگاهان به روی زمینیان گشوده شده است. مبادا به غفلت به سر بریم!
دعای روز نوزدهم
خدایا! در این روز، بهره مرا از برکاتش فراوان گردان و راهم را به سوی خیراتش سهل و آسان ساز و از پذیرش حسناتش محروم نکن، ای راهنما به سوی دین حق.
گاهی اوقات شیطان انجام کارهای خوب را سخت جلوه می دهد و گاه حسنات را بزرگ می نمایاند. باید از حیله شیطان به خدا پناه بریم.
دعای روز بیستم
ای خدا! در این روز، درهای بهشت را به روی من بگشا و درهای آتش دوزخ را ببند و توفیق تلاوت قرآن را به من عطاکن، ای فرود آورنده آرامش در دل های مؤمنان!
با تلاوت قرآن در ماه رمضان و با دلهایی سرشار از اطمینان به خدا، به سوی درهای گشوده بهشت بشتابید.
دعای روز بیست و یکم
خدایا! مرا به سوی رضا و خشنودی خود راهنمایی کن و شیطان را بر من مسلط مگردان و بهشت را منزل و مقامم قرار ده. ای برآرنده حاجت های طالبان و مشتاقان حق و حقیقت!
روزی را به یاد آورید که شیطان سوگند یاد کرد بندگان خدا را فریب دهد و اعتراف کرد که نخواهد توانست بندگان خالص و مخلص را فریب بدهد. پس بیایید جزو بندگان خالص الهی باشیم تا راه نفوذ شیطان را بر خود ببندیم.
دعای روز بیست و دوم
خدایا! در این روز، درهای فضل و کرمت را به روی من بگشا و برکت هایت را بر من نازل فرما و بر موجبات رضا و خشنودی ات توفیقم بده و مرا در میان باغ های بهشت مسکن ده، ای پذیرنده دعای گرفتاران!
بالاترین مقام در بهشت، مقام کسانی است که خداوند از آنان خشنود است و ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای کسب خشنودی خداست.
دعای روز بیست و سوم
خدایا! مرا در این روز از گناهان، پاکیزه گردان و از هر عیب و نقص، پاک ساز و دلم را با تقوای قلوب بیازمای، ای پذیرنده عذر خطاهای گنه کاران!
بهترین دعای فرد روزه دار، درخواست توفیق استغفار است.
خداوند قلب و ضمیر انسان ها را با محک آزمایش صیقل می بخشد.
دعای روز بیست و چهارم
ای خدا! در این روز آنچه را رضای تو در اوست، درخواست می کنم و به تو پناه می برم از آنچه نزد تو ناپسند است و از تو توفیق اطاعت و ترک معصیت می خواهم، ای عطاکننده درخواست کنندگان!
برای رسیدن به مقام رضای خداوند باید جهاد اکبر را سرلوحه کار خود قرار دهیم.
دعای روز بیست و پنجم
خدایا! مرا در این روز، محب دوستان و دشمن دشمنانت قرار ده و مرا پیرو راه و روش آخرین پیامبرت قرار بده، ای عصمت بخش دل های پیامبران!
ابراز محبت به اولیای خدا و ابراز کینه و بغض نسبت به دشمنان، سیره و روش مؤمنان واقعی است.
دعای روز بیست و ششم
خدایا! در این روز، سعی ام را در راه طاعتت بپذیر و جزایی خیر عطا فرما و گناهانم را در این روز ببخش و عملم را قبول کن و عیبم را بپوشان، ای بهترین شنوای دعای خلق!
در ماه مبارک رمضان، باران عفو الهی، آلودگی ها را از قلوب روزه داران می شوید. تلاش کنیم تا در شمار کسانی قرار گیریم که دل هایشان با زلال عفو الهی شست وشو داده شده است.
دعای روز بیست و هفتم
پروردگارا! در این روز، فضیلت شب قدر را نصیب من کن و کارهای مشکل را بر من آسان گردان، عذرهایم را بپذیر و بار گناهانم را سبک کن، ای خدایی که نسبت به بندگان صالح مهربانی!
به هوش باش تا از برکات شب و روز قدر بی نصیب نمانی!
می آیم و با دلی سیه می آیم سرگشته و افتاده ز ره می آیم
ای پاک، ز آلودگی ام پاکی ده که آلوده به انواع گنه می آیم
دعای روز بیست و هشتم
خدایا! در این روز، بهره مرا از مستحبات افزون گردان و مرا با آماده کردن اموری که در دنیا و عقبی مسئول آنم، گرامی بدار و از میان وسایل، وسیله رسیدنم را به حضورت نزدیک گردان، ای که پافشاری اصرارکنندگان، تو را از لطف و بخشش باز نمی دارد!
انجام مستحبات و پرهیز از مکروهات، راهی برای رسیدن به قرب الهی و برآورده شدن حاجت ها است.
به جا آوردن مستحبات و نوافل بسیار شیرین است و هر کس آن را در نمی یابد.
دعای روز بیست و نهم
خدایا! امروز سراپای وجودم را با رحمتت بپوشان و توفیق حفظ از گناه را روزی ام کن و قلبم را از اوهام باطل پاک گردان ای مهربان نسبت به بندگان مؤمنش.
بیایید خدا را با صفت رحمانیتش بخوانیم و توفیق پرهیز از گناه را از درگاهش بخواهیم. شاید که پرتو مهر و رحمتش را بر ما نثار کند.
دعای روز سی ام
خدایا! روزه ام را در این روز مقرون به شکر و قبول قرار بده، آن گونه که تو می پسندی و پیامبرت راضی است و فروع آن را به واسطه اصول آن که ایمان و توجه است، محکم و با اساس گردان، به حق سرورمان حضرت محمد صلی الله علیه و آله و آل پاکش.
آیا می دانید روزه وسیله ای است برای شکرگزاری به درگاه خداوند.
بیایید ظاهر عبادتمان را به باطن پاک مستحکم کنیم.
3. ماه رمضان، ماه استغفار
الف) فضیلت استغفار
پیامبر گرامی اسلام می فرماید: استغفار بهترین دعاست.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «استغفار و گفتن «لا اله الا الله» بهترین عبادت است. خداوند متعال مرا به این دو معنا تذکر داده، می فرماید: «بدان که خدایی غیر از الله نیست و برای گناهان خود و همه مؤمنان استغفار نما».
ب) جایگاه آمرزش خواهی و آثار آن در زندگی
بهترین دعاها و ذکرها در ماه رمضان، آمرزش خواهی از درگاه الهی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تمام مدت عمر خود همواره استغفار می کرد.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «رسول خدا هر روز و شب صدبار استغفار می فرمود و این در حالی بود که آن حضرت هیچ گناهی نداشت».
همچنین در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله پس از برخاستن از هر جلسه ای، بیست وپنج بار استغفار می کرد.
ام سلمه یکی از همسران پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله در دوره آخر عمر خودش، در حالت های مختلف ذکر شریف «سُبْحانَ اللّهِ وَ بِحَمده، اَسْتَغْفِرُاللّه وَ أَتوبُ اِلَیه» را بر زبان جاری می فرمود. از علت آن پرسیدم که حضرت فرمود: «من به این ذکر مأمور شده ام».
آثار و برکات آمرزش خواهی در زندگی
آمرزش خواهی از خداوند و داشتن روحیه توبه و پشیمانی از گناه علاوه بر آثار و برکات معنوی در زندگی انسان ها نیز اثر مثبتی دارد که برخی از آنها عبارتند از:
یک ـ دفع بلا
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود:
درهای بلا را با استغفار ببندید.
دو ـ برطرف شدن گرفتاری ه
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس فراوان استغفار کند، خداوند او را از هر تنگنایی خارج می سازد.
سه ـ افزایش رزق و روزی
علی علیه السلام می فرماید:
استغفار موجب افزایش روزی می شود.
چهار ـ برطرف شدن غم و غصه
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس غم و غصه اش زیاد شود، لازم است استغفار کند.
پنج ـ گشایش باب امید در همه مشکلات
علی علیه السلام می فرماید:
تعجب می کنم از کسی که می تواند استغفار کند و ناامید است.
4. نمونه هایی از نیایش بزرگان
الف) خواجه عبدالله انصاری رحمه الله
الهی! ای داننده هر چیز و سازنده هر کار و دارنده هر کس! نه کس را با تو انبازی و نه کس را از تو بی نیازی. کار به حکمت می اندازی و به لطف می سازی، نه بیداد است و نه بازی.
الهی! نه به چرایی کار تو بنده را علم و نه بر تو کس را حکم. سزاها تو ساختی و نواها تو خواستی. نه از کس به تو، نه از تو به کس، همه از تو به تو، همه تویی و بس.
الهی! بودِ من بر من تاوان است، تو یک بارِ بود خود بر من تابان!
الهی! جرم من زیر حلم تو پنهان است؛ تو پرده عفو خود بر من گستران.
الهی! آمدم با دو دست تهی، بسوختم بر امید روز بهی! چه بود اگر از فضل خود بر این خسته دلم مرهم نهی!
الهی! همه از تو ترسند و من از خود. از تو همه نیکی دیده ام و از خویش همه بد.
ب) مولانا جلال الدین محمد بلخی
ملکا و پادشاها! آتش های حرص ما را به آب رحمت خویش بنشان. جان مشتاقان را شراب وحدت بچشان.
ضمیر دل ما را به انوار معرفت و اسرار وحدت، منور و روشن دار. دامن های امید ما را که در صحرای سعت رحمت تو بازگشاده ایم، به مرغان سعادت و شکارهای کرامت، مشرف و مکرم گردان.
آه سحرگاه سوختگان راه را به سمع قبول و عاطفت استماع کن. آنچه دشمنان می خواهند بر ما، از ما دور دار. آنچه دوستان می خواهند و گمان می برند، ما را عالی تر و بهتر از آن گردان.
ج) آیت الله حسن زاده آملی
الهی! وای بر من اگر دانشم رهزنم شود و کتاب، حجابم!
الهی! آن خواهم که هیچ نخواهم.
الهی! اگر بخواهم، شرمسارم و اگر نخواهم، گرفتار.
الهی! دربسته نیست، ما دست و پا بسته ایم.
الهی!آن که سحر ندارد، از خود خبر ندارد.
الهی! چون است که اندوه [از فراق] تو مایه شادی است و بندگی برای تو برات آزادی.
الهی! شنیدم که فرمودی: چه کنم با مشتی خاک، مگر بیاموزم.
الهی! امشب که شب قدر است، همه قرآن به سر می کنند؛ مرا توفیق ده که قرآن به دل کنم!
د) شهید مصطفی چمران رحمه الله
خدایا! ما را ببخش؛ گناهانی که ما را احاطه کرده و خود از آن آگاهی نداریم، گناهانی را که می کنیم و با هزار قدرت عقل توجیه می کنیم و خود از بدی آن آگاهی نداریم.
خدایا! مردم آن قدر به من محبت کرده اند و آن چنان مرا از باران لطف و محبت خود سرشار کرده اند که به راستی خجلم و آن قدر خود را کوچک می بینم که نمی توانم از عهده به در آیم. خدایا! تو به من فرصت ده، توانایی ده تا بتوانم از عهده برآیم و شایسته این همه مهر و محبت باشم.
خدایا! تو می دانی که تار و پود وجودم با مهر تو سرشته شده است. از لحظه ای که به دنیا آمده ام، نام تو را در گوشم خوانده اند و یاد تو را بر قلبم گره زده اند. تو می دانی که در سراسر عمرم هیچ گاه تو را فراموش نکرده ام.
در سرزمین های دوردست فقط تو در کنارم بودی. در شب های تار فقط تو انیس دردها و غم هایم بودی. در صحنه های خطر فقط تو مرا محافظت می کردی. اشک های ریزانم را فقط تو مشاهده می نمودی و بر قلب مجروحم فقط یاد تو و ذکر تو مرهم می گذاشت.
خدایا! تو می دانی که من در زندگی پرتلاطم خود لحظه ای تو را فراموش نکردم. همه جا به طرف داری حق قیام کردم. حق را گفتم و از مکتب مقدس تو در هر شرایطی دفاع کردم. کمال و جمال و جلال تو را بر همه مخالفان و منکران وجودت عرضه کردم و از تهمت ها و بدگویی ها و ناسزاهای آنها ابا نکردم و تو ای خدای بزرگ، خوب می دانی که این فقط بر اساس اعتقاد و ایمان قلبی من بود و هیچ محرک دیگری جز تو نمی توانست داشته باشد.
5. جایگاه انتظار موعود در ادعیه رمضانی
یکی از محورهای دعاهای رمضان، توجه به امام غایب و در انتظار آن حضرت به سر بردن است. از سفارش های معصومین علیهم السلام این است که همیشه به ویژه در ماه رمضان و شب های قدر به یاد آن امام باشیم و فرج و ظهور آن حضرت را از خداوند بخواهیم. نیایش های ماه مبارک رمضان را می توان «انتظارنامه» لقب داد. دعاهای ماه رمضان به ما این نکته را یادآوری می کنند که:
باید به واسطه فیض میان خالق و مخلوق ـ یعنی امام معصوم علیه السلام ـ توجه کرد که این واسطه فیض در زمان ما امام زمان(عج) است و باید همواره چشم به راه طلوع آن خورشید جهان افروز و منتظر فرارسیدن آن بهار پربار آفرینش بود.
به همین جهت است که در شب قدر باید دعای فرج امام زمان(عج) را بیشتر خواند. پس ماه رمضان، ماه انتظار است. به این نکته در دعای هر شب ماه رمضان، یعنی دعای افتتاح نیز توجه شده است. آنجا که می خوانیم:
...وَالْخَلَفِ الهادی الْمَهْدیِّ، حُجَجِکَ عَلی عِبادِکَ... اَلّلهُمَّ وَ صَلِّ عَلی وَلِّیِ اَمْرِکَ الْقائِمِ... الْمُؤَمَّلِ وَ الْعَدْلِ المُنْتَظَرَ... اَلّلهُمَّ اجْعَلْهُ الدّاعِیَ اِلی کِتابِکَ وَ الْقائِمَ بِدِینِکَ اسْتَخْلِفْهُ فِی الاَْرْضِ کَما اسْتَخْلَفَ الَّذینَ من قَبْلِهِ مَکِّن لَهُ دینَهُ الَّذِی ارْتَضَیْتَه لَهُ اَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ اَمْنا یَعْبُدُکَ لاْیُشْرِکُ بِک شَیْئا ... .
بنابراین، یکی از عوامل ارتقای درجه روزه، انتظار است. انتظار همان امیدی است که از کانون فطرت آدمی فوران می کند. انتظار یکی از بزرگ ترین پشتوانه های روحی آدمی است که در کشاکش دشواری ها و مشکلات زندگی، توان مقابله و قدرت استقامت ویژه ای به انسان می بخشد.
6 . جلوه اتحاد و انسجام در دعاهای رمضان
بدون شک، اتحاد و هم بستگی سیاسی، اجتماعی و اعتقادی میان فرقه های گوناگون چنان که رهبر معظم انقلاب در نام گذاری سال جدید بدان اشاره کرد، نقش شگفت انگیزی در پیشبرد اهداف مسلمانان دارد. اتحاد می تواند مبدأ بزرگ ترین دگرگونی های اجتماعی در زندگی بشر شود.
یکی از جنبه های معارف روزه، جمع گرایی و هم دلی میان مسلمانان است. در دعای هر روز ماه رمضان می خوانیم:
«اَللّهمَ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ القُبُورِ السُرُور، اَللّهم اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّهمَ اَشْبِعْ کُلَّ جائِعٍ، اَلّلهمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ...»
در دعای روز هشتم نیز می خوانیم:
«اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فیه رَحْمَةَ الاَْیْتامِ و اِطْعامَ الطَّعامِ و اِفْشآءَ الَسَّلامِ و صُحْبَةَ الکِرامِ؛ خدایا! در این روز ترحم به یتیمان و اطعام گرسنگان و انتشار سلامتی در مسلمانان و هم نشینی با نیکان را نصیبم کن».
در واقع، فرهنگ روزه، تقویت روحیه جمع گرایی برای تقویت برادری و وحدت اسلامی است. همان چیزی که قرآن کریم بدان اشاره می کند: «إِنَّمَا الْمُوءْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ همانا مؤمنان با هم برادرند». (حجرات: 10)
همچنین قرآن کریم با یادآوری دشمنی ها و کینه ای که پیش از اسلام گریبان گیر مسلمانان بود، اخوتی را که در سایه اسلام نصیب مسلمانان شد، یادآوری می کند.
برای زمینه سازی ظهور حضرت مهدی(عج) و تشکیل حکومت جهانی نیز اتحاد و انسجام مسلمانان نقش اساسی خواهد داشت، چنان که در قسمتی از دعای افتتاح آمده است:
الّلهُمَّ الْمُمْ بِهِ شَعْثَنا وَاشعَبْ بِهِ صَدْعَنا وَ ارْتُقْ بِهِ فَتْقَنَا وَ کَثِّر بِهِ قِلَّتَنا.
خدایا! پریشانی ما را به آن [امام] جمع گردان و پراکندگی امور ما را به وجود او اصلاح فرما و شکاف و تفرقه های ما را اتحاد بخش و عده اندک ما را بسیار گردان.
بنابراین، مسلمانان باید از هر گونه اختلاف در فروع بپرهیزند، تعصب های فرقه ای، قومی و قبیله ای را کنار گذارند و در برابر دشمنان مشترک، با اتحاد و هم بستگی بایستند تا بتوانند راه را برای ظهور مصلح جهانی هموار سازند.
7. رمضان، فرصت طلایی برای دعا (پیام کوتاه)
عصاره و هسته عبادت، دعا است.
دعا، کلید پیروزی و راه گشای رستگاری است.
دعا، کلید بخشایش و رحمت های پروردگار و وسیله پیروزی بر تمام خواسته هاست.
دعا، سلاح مردم باایمان و پایه دین و روشنی بخش آسمان ها و زمین است.
دعا هم نیزه تیز است و هم سپر هر ستیز.
دعا، سپر مؤمن است.
دعا، عصاره بندگی است.
دعا، کشش روح است به سوی کانون غیرمادی جهان.
دعا، سپاهی از سپاهیان مجهز خداوند است و به اندازه ای قدرت دارد که قضای محتوم را دفع می کند.
بهترین مردم کسی است که به پرستش و نیایش عشق بورزد.
ناتوان ترین مردم کسی است که از دعا کردن ناتوان باشد.
هر چیزی با شکستن ارزان تر می شود جز دل که با شکسته شدن گران قدرتر می شود؛ زیرا دعای دل شکسته تأثیر بیشتری دارد.
آن کسی که به شدت گرفتار دردی است، نیازش به دعا بیشتر از تن درستی است که از بلا در امان است.
دعا، آرامش دهنده و صفابخش روح مؤمن است و نشان امید انسان های آگاه به خویش به خداوند متعال است.
8. موسم دعا (شعر)
ای خدا، زاری ز تو، رحمت ز تو رحمتت با زاری ما کرده خو
این دعا هم بخشش و تعلیم توست ورنه در گلخن، گلستان از چه رست
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو ایمنی از تو، مهابت هم ز تو
ای عظیم از ما گناهان عظیم تو توانی عفو کردن در حریم
عفو کن زین بندگان تن پرست عفو از دریای عفو اولاتر است
چو دعامان امر کردی بی حجاب این دعای خویش را کن مستجاب
ای خدا! ای فضل تو حاجت روا با تو یاد هیچ کس نبود روا
یاد ده ما را سخن های دقیق که تو را رحم آورد آن، ای رفیق
بی حدی تو، در جمال و در کمال در کژی ما بی حدیم و در ضلال
ای لطیفی که گل سرخت بدید از خجالت، پیرهن را بردرید
ای دهنده عقل ها، فریادرس تا نخواهی تو، نخواهد هیچ کس
* * *
برخیز که موسم دعا شد هنگام ثنای کبریا شد
برخیز که وقت خواب بگذشت وقت خوشی و شباب بگذشت
برخیز عطای رب رسیده برخیز که نیمه شب رسیده
برخیز تو ای خمود عاطل از یاد خدای گشته غافل
برخیز و نماز را به پا کن جان در ره عشق حق فدا کن
ای بنده عاصی گنه کار اشکی ز گناه خویشتن بار
برخیز که موسم قیام است از جانب حق تو را پیام است
برخیز و خدای را نما یاد در درگه او نمای فریاد
ای بنده که کرده ای تو عصیان بنمای طلب ز حق تو غفران
در نیمه شب علی به محراب از یاد خدای نی بود خواب
در طاعت و عشق و در نیاز است با یاد خدای در نماز است
مولای موحدین عالم از یاد خدای می خورد غم
9. کتاب شناسی دعا و رمضان
1. احمدی، حسین، دعا و تربیت (روش بهره گیری از دعا در تعلیم و تربیت)، تهران، تزکیه، 1377.
2. امیدی فرد، عبدالله، در کرانه استجابت (مروری بر نحوه دعا در اندیشه اسلامی)، قم، میثم تمار، 1385.
3. ارزنده، محمدعلی، در حریم ثقلین (چهل حدیث در مورد دعا)، قم، نسیم حیات، 1378.
4. اشرفی، فیروزه، اعجاز دعا، شفا و درمان، روایت معصومین علیهم السلام ، تهران، حفظی، 1381.
5. برازش، علیرضا، قرآن صاعد (پژوهشی پیرامون مسئله دعا در فرهنگ اسلامی)، تهران، امیرکبیر، 1378.
6 . احمدی، محمدصادق، در خلوت انس ملک، قم، شمس طیار، 1380.
7. بیدهندی، ناصر، شب قدر، قلب ماه رمضان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
8 . باقری حمیدآبادی، ابراهیم، پرواز در شب قدر، ساری، شلفین، 1381.
9. برناس صومعه سرایی، مهدی، شب قدر چیست؟، قم، کوثر غدیر، 1381.
10. حکیمی، علی اکبر، اعمال شب های قدر، قم، قیام، 1381.
11. حجتی کرمانی، علی، نیایش در رمضان، تهران، فردوس، 1364.
12. حسین زاده، احمدرضا، شهد بندگی، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1384.
13. خطیبی، محمدرضا، طلیعه رمضان (شرحی بر دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان)، قم، مؤلف، 1374.
14. دستغیب حسینی شیرازی، علی محمد، دعا و توسل، همراه با حکایت و حالات بعضی از مقربین، قم، نجبا، 1379.
15. زمردیان، احمد، معارف الهی: شرح دعای سحر، شیراز، بی نا، 1353.
16. فهری، احمد، شرح دعای سحر، مترجم: احمد فهری، تهران، اطلاعات، 1366 ـ 1370.
17. قمی، عباس، نیایش، دعا و مناجات شریعت، تهران، شریعت، 1384.
18. لقمانی، احمد، چگونه دعایمان مستجاب می شود؟، قم، بهشت بینش، 1383.
19. مظاهری، حسین، شرح و تفسیر دعای سحر، مترجم: محمد تحریرچی، تهران، لااله الاالله، 1362.
20. نجفی، گودرز، شب پرحادثه و سرنوشت ساز (پیرامون شب قدر)، بی جا، بی نا، بی تا.
21. هادی منش، ابوالفضل، ضیافت نور (پندهای اخلاقی به مناسبت ماه مبارک رمضان)، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1380.
