رمضان، ضیافت پاکان

أعوذُ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم الحمدُ لله رب العالمین و العاقبة لاهل التقوی و الیقین و الصلاة و السلام علی أشرف الانبیاء و المرسلین، افضل السفراء و الصدیقین حبیبنا و حبیب اله العالمین، ابی القاسم المصطفی محمد صلی الله علیه و آله وسلم   و علی آله و اصحابه اجمعین. و اللعن الله الدائم علی اعدائهم و مُنکَیری فضائلهم من الآن الی قیام یوم الدین.

قال الله تبارک و تعالی فی محکم کتابه الکریم:يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ[١].

ای کسانیکه ایمان آوردید! روزه بر شما مقرّر شده است، همانطوریکه بر پیشینیان مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری کنید.

مقدمه

خداوند انسان‌ها را موجود فراتر و برتر نسبت به دیگر مخلوقات خلق نموده امتیازات زیادی را خداوند در مسیر بهره‌گیری انسانها قرار داد، تا زمینه‌ی رشد و شکوفایی و نهایت هدایت و کمال انسانها فراهم گردد.

خداوند درین راه، بخشی از زمین و اسمان‌ها را مسخّر شده انسانها قرار داد. و بخشی زیادی از نعمت‌های الهی را بعنوان طیّبات در اختیار او قرار داد. هدایت تشریعی ارسال رسول و کتب در راستای هدایت و به کمال رسیدن انسانها بود. و خداوند برای کمک به انسانها و هدایت رفتاری آنان را با ارسال پیامبران الهی و شریعت مهیّا و آماده نمود.

قرآن بعنوان آخرین کتب آسمانی و اسلام به عنوان  آخرین شریعت و دین مقدس الهی تکالیفی را بعنوان وظایف مؤمنان و هم زمینه‌ساز هدایت و رستگاری آنان متوجه آنان نمود.

قرآن در آیه ١٨٣ بقره بخوبی به یکی از صدها و هزاران تکالیف مؤمنان اشاره می‌کند؛ و آن را تکلیف ثبت شده و حتمی «یعنی روزه را» می‌داند و نتیجه آن  را رستگاری مؤمنان قرار می‌دهد. که در حد مجال در مورد آن سخن گفته خواهد شد.

معانی صوم

برای فهم و درک «صوم» و جایگاه اصلی و مهم این تکلیف الهی در اسلام نیازمندیم که، بصورت گذرا این واژه را بشناسیم و به معانی آن اشاره‌ای داشته باشیم:

«صوم» در لغت

الصوم در اصل خوداری از کاری است؛ خواه آن کار خوردن باشد؛ یا راه رفتن باشد، یا گفتن باشد.

در لغت عرب نظیر اوردن گفتن: «صائم» اسبی است که از رفتن و علف خوردن باز می‌ایستد[٢].

تعریف روزه در اصطلاح فقه

فقها در مورد تعریف روزه چنین سخن گفتند:

روزه آن است که انسان برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از چیزهای که روزه را باطل می‌کند ... خودداری نماید[٣].

تعریف مرحوم شهید از «صوم»

هو الکفّ عن الاکل و اشرب مطلقاً، و الجماع کله و الاستمناء و الصال غبار المتعدّی و البقاء علی الجنابة و معاودة النوم جنباً بعد انتباهتین.

فرمود:روزه خودداری از خوردن و آشامیدن است به نحو مطلق، و جماع کل ان، و استمناء و رساندن غبار به گلو و باقی بر جنایت بعد از بیدار شدن دو مرتبه[٤].

نتیجه

 با تعاریف از «صوم» معلوم شد که روزه دستور الهی است، برای جلوگیری نفس از خوردن و آشامیدن دیگر سبب‌های نامبرده در زمان خاص.

پیشینه روزه در میان امت‌های گذشته

آیا روزه بعنوان یک تکلیف در میان امّت‌های گذشته هم بوده؟ آیا آنان مثل ما مسلمانان بخشی از زمان از سال را، به روزه گرفتن می‌پرداختند؟ از آیة مبارکة ای که در آغاز سخن قرائت شد «ای کسانیکه ایمان آوردید «مسلمانان» روزه بر شما مقرر شده است؛ هم چنانکه بر پیشینیان شما مقرّر شده بود...»

بر می‌آید که روزه تکلیفی بوده برای امّت‌های پیشین؛ و آنان به این تکلیف الهی بعنوان دستور الهی مکلف شده بودند!

امام صادق علیه السلام  در توضیح سابقه روزه در میان امّت‌های گذشته می‌فرمیاند: «روزه ماه رمضان را خداوند بر هیچ یک از امت‌های پیشین از ما واجب نکرد. «راوی می‌گوید:» عرض کردیم: پس آیة: (ای کسانیکه ایمان آورد دید و...) چه می‌شود؟

حضرت فرمود: خداوند روزه ماه رمضان را فقط بر پیامبران واجب کرده بود، نه بر امّت‌ها؛ امّا بوسیله آن این امت را «بر امت‌های گذشته» فضیلت داد و روزه آنرا بر رسول خدا «ص» و بر امّت او واجب فرمود[٥].

چند نکته از بیان امام صادق  علیه السلام استفاده می‌شود:

١= روزه در میان امت‌های گذشته بعنوان یک تکلیف شخصی و عینی واجب نبوده است.

٢= روزه فقط بر انبیاء گذشته واجب بوده نه همه‌ی امّت‌های گذشته.

٣= وجوب روزه بر مسلمانان امتیاز و فضیلت آنان نسبت که امّت‌های گذشته است.

حکمت وجوب روزه در میان امّت

در واقع گاهی به خطا می‌گویم: فلان تکلیف چقدر سخت است؟!

آیا نمی‌شد این تکلیف را خداوند واجب نمی‌کرد؟

ده‌ها سوال دیگر و چراهای دیگر ابتداءاً به ذهن می‌آید. ولی آنچه که مهم است، این است که ما معتقدیم تکالیف الهی همه از سیر مصلحت و حکمت متوجّة مؤمنان گردیده است.

روزه هم از جمله وظایفی است که ابتداءً در ذهن می‌آید که چقدر سخت است؟، که یک ماه از اول صبح طلوع تا غروب آفتاب چیزی نخورد؟

آن هم در حالیست که یازده ماه لحظه به لحظه می‌تواند بخورد ؟!

امام صادق علیه السلام در بیان حکمت و سبب وجوب روزه می‌فرماید:

«علت روزه گرفتن آن است که به سبب آن توانگر و تهیدست برابر شوند؛ زیرا توانگر هرگاه چیزی بخواهد می‌تواند ان را فراهم آورد. لذا خدای عزّوجل خواست تا میان آفریدگانش برابری (و همدردی) ایجاد کند و رنج گرسنگی و سختی را به توانگر بچشاند، تا بر ناتوان دل بسوزاند و به گرسنه رحم کند[٦]،

به یقین خیلی از موقع با همین روزه‌ها و درک و دریافت این موقعیت‌ها برای ما زمینه تحوّل دیگر گونی و تغییر رفتار در زندگی بوجود می‌آید.

حداقل نتیجه که روزه می‌تواند داشته باشد که در زمان کوتاه روزه‌أاری حس نیاز دیگران به کمک ما را زنده می‌کند. که در صورت اراده تبدیل به رفتار عملی می‌شود.

فضیلت روزه داری

آثار و فضایل مادّی و معنوی زیادی برای روزه داری بیان شده در بعضی از تعبیرات معصومین علیهم السلام   است که روزه‌داری سبب تثبیت و تحکیم اخلاص مؤمنان می‌شود. در تعبیری دیگری از رسول خدا است صلی الله علیه و آله وسلم :«الصومُ جنّة من النار» رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  فرمودند: روزه سپری در برابر آتش است.[٧]

برای درک بهتر و استفاده بهتر از دقایق ول حظات ماه رمضان که ماه ضیافت بزرگان خداست، به روایتی از امیر مؤمنان علی علیه السلام تمسک می‌کنیم که فرمودند: نوم الصائم عبادةٌ، و صمته تسبیحٌ و دعائة مستجاب، و عمله مضاعفٌ. انّ للصائمُ عندَ افطاره دَعوة لاتُرَدُّ.[٨]

امام علی علیه السلام فرمودند:

١. خواب روزه‌دار عبادت است.

٢. خاموشی او تسبیح است.

٣. دعایش پذیرفته است.

٤. عملش دو چندان محسوب می‌شود.

٥. اگر روزه‌دار هنگام افطار دعا کند دعایش ردّ نمی‌شد. روشن است که این فرصت در طول یکسال یکبار فراهم می‌شود. که بر توانیم از فرصت ایجاد شده بهترین سوغات را برداریم.

آداب روزه‌داری

روزه‌داری اعمال و آدابی دارد. در واقع این آداب زمینه‌ساز به نتیجه رسیدن و در واقع بالا رفتن و در نهایت قبولی اعمال می‌گردد، در روایات به بعض از آداب روزه اشاره دارد که خواهیم پرداخت، و اگر این آداب رعایت شود روزه می‌شود.

روزه زاینده نتیجه بخش

دراین مورد محمد بن مسلم از امام صادق  علیه السلام روایت می‌کند: إذا صمّت فَلیَصُم سمعک و بصرکَ و شعرک و جلدک و عدّد اشیاء غیر هذا، و قال: لایکون یومُ صومک کیوم فطرک.[٩]

«هر گاه روزه گرفتی گوش و چشم و مو و پوست تو نیز روزه‌دار باشد. آن حضرت اعضای دیگری را نیز برشمرد و فرمود: روزی که روزه‌داری با روزی که روزه نداری یکسان نباشد.»

در واقع امام صادق علیه السلام  به روزه نتیجه دهنده اشاره می‌کند. که این روزه از نظر حضرت به روزه  ای می‌گفته می‌شود که در همه اعضاء بدن و تصمیم گیریهای روزه دار، تأثیر دارد؛ و همه وجود او را در راستای اطاعت الهی آماده می‌کند.

به تعبیر قرآن: که از گوش و دیدگان و قلب پرسیده می‌شود... باید روزه‌دار بگوید که همه را در راستای اطاعت و تقرّب تو قرار دادیم. این همان روزه زاینده است.

روزه عقیم

در واقع روزه داری تمرین ترک گناه و معصیت الهی است.

باید روزه‌دار در برابر خواست های نفسانی و وسوسه‌های شیطانی و جاذبه‌های دوروغین مبارزه کند. و خود را و اعمال خود را برای خداوند و بدور از ریاء و دنیا و چشم داشت قرار دهد.

و لذا همه علما فرمودند، شرط عمل عبادی داشتن نیّت و قصد قربت است. برای خدا و در راستای خدا باید اعمال انجام گیرد. و هیچ عملی عبادی بدون قصد قربت پذیرفته نیست.

اگر نیّت عمل و نفس عمل برای خدا باشد این وسیله و پل رسیدن به مدارج و کمالات الهی را فراهم می‌کند. و می‌گوید روزه‌ام و همه‌ی لحظاتم و همه اعضای وجودم در راستای اطاعت از خداوند و برای خداوند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  در بیانی به روزه عقیم اشاره می‌کند:

رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم : «یقول الله عزّوجل مَن لم تصُم، جوارحه عن محارمی فلد حاجة لی أن یدع طعامه و شرابه من أجلی.[١٠]

خدای عزوجل می‌فرماید: کسی که جوارح و اندامهای خود را از حرامهای من روزه ندارد، مرا چه حاجت که بخاطر من از خوردن و اشامیدن خودداری ورزد.

نتیجه: اگر آدم یک ماه روزه بگیرد «نخوردن و نه آشامیدن» ولی ترک گناه نکند؟! رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم  می‌فرماید خداوند را هیچ نیازی به این عمل نخواهد بود.

جمع بندی

با توجه به ایات و روایات در فضل و جایگاه ماه مبارک رمضان، این ماه یکی از ماههای پرفضیلت و با برکت از ١٢ماه سال است. خداوند تکالیف و اعمال درین ماه را از ویژگی‌های عبادی و تربیتی این ماه قرار داده است که سرانجام روزه‌داری را دست رسی به تقوا و جایگاه پاکان قرار داده است. در روایات هم ازین ماه بزرگی نامبرده شده، بگونه‌ی که روزه درین ماه را از ویژگی‌های امّت مسلمان و امتیاز این امّت بر امت‌های گذشته قرار داده است.

در بعد تشویق و پاداش دهی اعمال درین ماه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کند. و فرمودند: خواب درین ماه عبادت، و روزه‌اش تسبیح خدا، و دعا در آن مستجاب و عمل و کار در این ماه دو برابر محسوب می گردد...

ویژگیهای شب‌های قدر، و نزول قرآن و بخشش توبه گناهکاران، و تقدیر عمرو و معیشت، و اعطاء زکاة و اطعام فقیران همگی از برجستگی‌های مهم ماه مبارک رمضان است.

تعبیری که امام باقر علیه السلام  دارد: «همه‌ی ماه مبارک رمضان برتر است، بر همه‌ی ماههای سال ...»[١١]

در یک کلام ماه رمضان فرصت برگشت به خدا و نادیده گرفتن گذشته‌های سیاه است. رمضان فرصت برای بندگی و فرار از عصیان و هوا و هوس‌های نفسانی است. تلاش نماییم که رمضان را فرصت بندگی و بدست آوردن بخشش برای خود و عاقبت بخیری خودمان قرار دهیم؛ انشاء الله.

مصیبت

بسوزد جان‌ها به مظلومیت ابا عبد الله علیه السلام که در راه دفاع از دین و حمایت و یاری از دین جان خود و عزیزان را از دست داد. السلام علیک یا ابا عبد الله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منّی سلام الله ابداً ما بقیتُ و بقی اللیل و النهار. السلام علی الحسین، و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین.

راوی می‌گوید: امام حسین علیه السلام  موقع رفتن به میدان کهنه پیراهن طلبید که در زیر لباسهای خود به پوشد و کسی به آن رغبت نکند؟! و شاید بعد از شهادتش کسی آنرا از بدن آن مظلوم خراج نکند؟ نه میدانم اینگونه اتفاق افتاد؟ یا نه؟

راوی می‌گوید: بر اثر زخمهای وارد بر بدن ابا عبد الله علیه السلام  ضعف بر او غلبه کرد! و نیزه‌های دشمن در بدنش مانند خارپشت نمایان گردید؟

مردی نانجیبی «صالح بن وهب مزنی» نیزه‌ای بر پهلوی مبارک او زد! که از اسب به زمین افتاد و با طرف راست صورتش روی زمین قرار گرفت.

در آن حال می‌گفت: «بسم الله و با الله و علی ملّة رسول الله.»

پس از آن از روی زمین برخاست.

درین موقع زینب سلام الله علیها  از خیمه بیرون آمد و با صدای بلند فریاد میزد: «برادرم! سرورم! سرپرست خانواده‌ام!» و می‌گفت: «ای کاش کوهها از هم می‌پاشید و بر روی زمین می‌ریخت.»

در آن هنگام، شمر به سپاه خود صیحه زد و گفت: «منتظر چیستید و چرا کار حسین را تمام نمی‌کنید؟»

لشکر از هر طرف هجوم آوردند. کسی با شمشیر کسی با نیزه، کسی با سنگ، «سنان ابن انس» نیزه بر گلوی حسین (ع) زد و بیرون آورد که در استخوانهای سینه حضرت فرو رفته بود!

سپس نیزه‌‌ای بر گلوی حضرت وارد آمد. که در اثر آن تیز به زمین افتاد سپس برخواست و نشست و تیر را از گلوی خود خارج نمود و هر دو دست خویش را زیر خون گرفت و چون پر شد بر سر و محاسنش مالید و فرمود: «با این حال خدا را ملاقات می‌کنم که به خون خود خضاب گردیده‌ام، در حالی که حق مرا غصب کرده‌اند.»

هلال بن نافع روایت می‌کند من با سپاه عمر ایستاده بودم ناگاه شخصی فریاد زد: «ای امید! بر تو بشارت باد که شمر، حسین را کشت.» آغشته‌ای را دیدم آن حضرت در حال جان دادن است بخدا قسم کشته‌ای بخون که بهتر و خوشروتر از او باشد، هرگز ندیده بودم...

«وسیعلم الذین ظلموا ایّ منقلب ینقلبون»

انا لله و انا الیه راجعون.

اللهمّ انّا نسئلک و ندعوک باسمک العظیم الاعظم، الاعزّ الأجل الاکرم بحق دماء الشهدا یا الله ده مرتبه.

١= خداوندا! بحق آبرو داران دین و قرآن:

به امام زمان (عج) ما سلامتی و زمینه‌ی ظهور و فرج آقا را فراهم فرما.

٢= خداوندا! به عزّت و جلالت قسم می‌دهم:

قلب مقدس و نازنین امام زمان (عج) از همه مؤمنان شاد و راضی قرار ده.

٣= خداوندا! چشم مؤمنین و مؤمنات را به جمال نورانی امام زمان (عج) روشن بفرما.

٤= خداوندا! اموات مؤمنین و مؤمنات خاصه روح امام راحل قدس الله نفسه الزکیه و شهدا را، با شهدای کربلا و انبیاء محشور بفرما.

٥= خداوندا! خدمت گذاران به دین و قرآ« و مکتب اهل البیت «ع» خاصه مقام ولایت را در پناه خود محفوظ؛ و به عمر و عزت‌شان بیفزا.

٦= خداوندا! به جلال و عظمت و کبریای خودت قسم می‌دهیم:

دشمنان قرآن و مکتب اهل البیت «ع» به هر لباس و در هر جایی که هستند ذلیل و خوار و رسوا بفرما.

٧= خداوندا به عظمت خودت قسم: ما را در دنیا از زیارت ائمه معصومین (ع) و در آخرت از شفاعت آنان محروم مگردان.

٨= خداوندا! زمینه صحت و سلامت همه‌ی مرضای مؤمنین و مؤمنات فراهم فرما.

٩= خداوندا! به مسافرین سلامتی و خیر و عاقبت بخیری عنایت فرما.

«والسلام علیکم و رحمة الله»

عصمت الله بختیاری

 

[١] - البقرة/١٨٣

[٢] - حسین بن محمد بن راغب اصفهانی مفردات الفاظ القرآن ج ٢ ص ٤٣٥-٤٣٦ ترجمه سید غلام رضا خسروی حسینی. مکتبه المرتضویه لاحیا اثار الجعفریه ح- ستاره قم/ ١٣٨٧.

[٣] - توضیح المسائل مراجع ص ٨٨٠ ناشر: دفتر انتشارات اسلامی.گردآوری: حجة الاسلام بنی هاشم خمینی چ سیزدهم ١٣٨٥.

 

[٤] - الروضة الهیته فی شرح اللمعته الدمشقیة، محمد بن جمال الدین مکی العاملی ج٢ ص ٨٩.

[٥] - من لایحضره الفقیه ج ٢ ص ٩٩ ح ١٨٤٤

[٦] - بحار الانوار ج ٩٦ ص ٣٧١ ح ٥٣.

[٧] الکافی – محمد بن یعقوب کلینی/ ج ٤ ص ٦٢ ح ١.

[٨] الدعوات راوندی، ص ١٧٩ ٧٦

[٩] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج ٤ ص ٨٧ ج ١.

[١٠] میزان الحکمة محمد ری شهری، ج ٧ ص ٣٢١٤ ح= ١٩٥٧

[١١] وسائل الشیعه. ج ١٠ ص ٣٦٣.