شرح دعای روز اول ماه رمضان

برای این روز اعمال متعددی بیان شده است :
-حضرت علی علیه السلام غسل نمودن در آب جاری، و بر سر ریختن سی کف دست آب را سفارش فرموده اند که در تمام طول سال باعث ایمنی از همه دردها و بیماری‌ها است.
- کفی از گلاب به روی خویش بزند،تا از خواری و پریشانی‌ نجات یابد و قدری هم به سر خود بمالد،تا در آن سال از سرسام[در برخی نسخه‌ها:برسام،به معنی بیماری سینه]ایمن گردد.
- دو رکعت نماز اول ماه را بجا آورد و صدقه بدهد.
دو رکعت نماز بخواند،در رکعت اول سوره‌های«حمد» و«انّا فتحنا»را و در رکعت دوم سوره «حمد» و هر سوره دیگری را که بخواهد بخواند،تا حق تعالی در آن سال بدی‌ها را از او دور سازد،و تا سال آینده در پناه خدا باشد.
- پس از طلوع فجر این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا صِیَامَهُ وَ أَنْزَلْتَ فِیهِ
الْقُرْآنَ هُدًی لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ اللَّهُمَّ أَعِنَّا عَلَی
صِیَامِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا وَ سَلِّمْهُ لَنَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ
وَ عَافِیَةٍ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ .
کفی از گلاب به روی خویش بزند،تا از خواری و پریشانی‌ نجات یابد و قدری هم به سر خود بمالد،تا در آن سال از سرسام[در برخی نسخه‌ها:برسام،به معنی بیماری سینه]ایمن گردد.
خدایا ماه رمضان رسید،تو روزه‌اش را بر ما واجب نموده‌ای،و قرآن را در آن برای‌ هدایت مردم،و دلایل روشنی از هدایت و شناسایی از باطل نازل کرده‌ای.خدایا ما را بر روزه‌اش یاری کن،و آن را از ما بپذیر، و این ماه را از ما به سلامت دریافت کن،و آن را برای ما از سوی خویش در آسانی و عافیت سالم بدار،همانا تو بر هر چیز توانایی.
- دعای چهل‌و چهارم صحیفه کامله را اگر در شب قبل نخوانده بخواند.

نماز شب اول ماه رمضان
علاّمه مجلسی (رحمة الله) در زادالمعاد در فصل آخر اعمال ماه رمضان ، برای هر شب از ماه رمضان نمازی را بیان کرده که به یاری خداوند هر روز برای دوستان بیان می‌شود .
شب اول : چهار رکعت در هر رکعت بعداز حمد پانزده مرتبه توحید

نماز شب دوم ماه رمضان
چهار رکعت, در هر رکعت بعد از حمد بیست بار انا انزلناه.(سوره قدر)

دعای روز اول ماه مبارک رمضان

بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمَ اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ
خداوندا ! روزه‌ام را در این ماه روزه روزه داران قرار ده
و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ
و شب زنده داری‌ام را شب زنده داری شب زنده داران
ونَبّهْنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ
و بیدارم کن در آن از خواب بی خبران
و هَبْ لی جُرمی فیهِ یا الهَ العالَمینَ
و ببخش گناهم را در آن ای معبود جهانیان
واعْفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجْرمینَ.
و از من درگذر ، ای در گذرنده از گنه‌کاران .

اقسام روزه
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ
خدایا روزه مرا روزه صائمین قرار بده ؛ صائمین چه کسانی هستند ؟

سه نوع روزه داریم: 1- روزه عام 2- روزه خاص 3- روزه خاص الخاص
روزه عام: همان روزه‌ای است که عموم مردم می‌گیرند ؛ نمی‌خورند و نمی‌آشامند، ولی متأسفانه به نامحرم هم نگاه می‌کند ؛ گناه هم می‌کند ؛ حجابش را هم مراعات نمی‌کند . بنابراین روزه عام روزه‌ای هست که انسان تنها از اموری که روزه را باطل می‌کند خودداری می‌نماید.

روزه خاص: روزه‌ای است که روزه‌دار علاوه بر اینکه از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند اعضاء و جوارحش هم روزه دارد ؛ چشمش را هم از معصیت می‌بندد ؛ سحر که روزه می‌گیرد نیت می‌کند که خدایا من همه اعضاء و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی‌شنود ، زبانم غیبت نمی‌کند ، و ... این روزه خاص است.
حدیث : عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ لَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ (1) وقتی روزه می‌گیری باید گوش تو هم روزه باشد ( از گناهان مربوط به گوش مثل گوش دادن به غیبت و....)جداً پرهیز کنید، چشمت هم باید روزه باشد ، پوستت هم باید روزه باشد ؛ موی سرت هم باید روزه داشته باشد ؛ خانم‌ها باید حجابشان را رعایت کنند این نکته را باید توجه داشته باشیم که تعیین حدود حجاب بر عهده مرجع تقلید است نه رییس جمهور، رییس مجلس و یا هر مسئول دیگری، بانوان باید مرز حجاب خود را از مرجع تقلیدشان بپرسند مراجع تقلید اسلام‌شناس هستند و هرکسی نمی‌تواند خودش در مسایل دینی رای دهد.

روزه خاص الخاص : این روزه، روزه‌ای هست که غیر از خدا هیچ چیز دیگری در دل روزه‌دار نباشد ؛
ای یک دله صد دله ؛دل یک دله کن
مهر دگران را ز دل خود یله کن
اگر در ماه رمضان همه کارها برای خدا باشد ؛ روزه خاص الخاص تحقق می‌یابد و از این رو در دعا از خدا می‌خواهی اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ یعنی خداوندا روزه مرا روزه خاص الخاص قرار بده .
در حدیثی گران‌قدر از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) نیز داریم که فرمودند: ”اذاغتاب الصائم افطر(2)” یعنی ”هرگاه روزه دار غیبت کند روزه‌اش را خورده است”‌ و در حدیث دیگری می‌فرمایند: ”منغتاب امرا مسلما بطل صومه و نقض و وضوه”‌(3) یعنی ”هر که غیبت مسلمانی را نماید روزه و وضویش باطل می‌گردد. که از این دو حدیث گران‌بها در می‌یابیم که روزه فقط با گرسنگی و تشنگی کشیدن محقق نمی‌گردد و غیر از موارد ذکر شده در رساله عملیه که باعث ابطال روزه می‌گردد، عوامل دیگری چون غیبت نیز روزه فرد مسلمان را باطل می‌نماید و از این رو روزه واقعی روزه‌ای است که باید در آن تمام اعضا و جوارح انسان روزه دار باشد. به طوری که فرد روزه دار باید از تمام اعمال قبیح چون (غیبت، فحش و ناسزا، خشم و غضب، نگاه به نامحرم و...) دوری نماید.
چنانچه امام صادق علیه‌السلام نیز در حدیثی چنین می‌فرمایند که: ”پدرم فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از زنی روزه دار شنید که به کنیزش فحش می‌داد پس دستور داد طعامی حاضر نمودند و به آن زن فرمود: بخور، پاسخ داد: ای رسول خدا! من روزه‌ام، آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: ‘یف تکونین صائمه وقد سببت جاریتک؟ ان الصوم لیس من الطعام و الشراب و انما جعل الله ذلک حجابا عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول یفطر الصائم ما اقل الصوام و اکثر الجواع”‌(4) یعنی ”تو چه روزه داری که به کنیزت فحش دادی؟ به راستی که روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن نمی‌باشد، فقط و فقط خداوند آن را (روزه را) به عنوان مانعی از سایر زشتی‌های گفتاری قرار داده است، زشتی‌هایی که روزه روزه دار را می‌شکند (باطل می‌کند) چقدر روزه داران (حقیقی) اندک و گرسنگان فراوانند”‌

فرودگاه ایمان را برای نزول ملائکه باز نگه داریم
باید دل‌های خود را برای خدا خالی کنیم، ملائکه شب احیاء فرود می‌آیند، ولی فرودگاه دلمان را پیدا نمی‌کنند؛ تعلقات به مال، زن، بچه و دنیا جایی برای نزول ملائکه باقی نگذاشته است دل اگر خالی باشد آن وقت « تنزل الملائکة و الروح » (5) تحقق می‌یابد و اگر این گونه نباشد ملائکه در شب احیاء بر دل شما فرود نمی‌آیند ؛ در ماه رمضان کاری بکنیم که جا برای نزول ملائکه داشته باشیم .

مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی راجع به شرایط روزه صحیح چنین گفته است :
در روایات آمده است: «غیبت، دروغ، نگاه (حرام) پی‌در پی، دشنام دادن و ظلم - کم باشد یا زیاد -، باعث باطل شدن روزه می‌شود، و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست، هنگام روزه گوش، چشم، زبان و ... باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سکوت کن مگر از خیر. و با نوکرت رفق و مدارا نما. از جدال و آزار رساندن به نوکر خودداری کن و وقار روزه را داشته باش و وقتی روزه‌ای با زمانی که روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند.» رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند: «آسان‌تر ین چیزی که خداوند در روزه بر روزه‌دار واجب نموده، خودداری از خوردنی و آشامیدنی است.» فقها به صحت روزه بعضی از آن‌ها فتوا داده‌اند. جمع بین روایات بالا با روایتی که از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم وارد شده و سخن فقها در این است که بگوییم، منظور از صحت در احادیث فوق این است که« چنین روزه‌ای مورد قبول خداوند است» و منظور از صحت در کلام فقها این است که «چنین روزه‌ای قضای آن را ساقط می‌کند».

خلاصه این که روزه صحیح و کاملی که خدا برای کامل نمودن روزه‌دار مقرر فرموده، قطعاً شامل خودداری اعضای بدن از گناه می‌باشد، و روزه کامل‌تر این است که علاوه بر آن، قلب را از یاد غیر خدا باز داشته و از هر چه غیر اوست روزه بگیرد. هنگامی که انسان ماهیت روزه، درجات و فلسفه تشریع آن را فهمید، ناچار باید از هر گناه و حرامی، به خاطر قبول روزه‌اش خودداری کند ، و الا مسئول بوده و به خاطر اینکه اعضای بدنش روزه نگرفته‌اند، مجازات می‌شود، و ساقط شدن قضای روزه به این معنا نیست که انسان را در روز قیامت از مجازات نجات دهد.] (6)

ویژگی قائمین
وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ
خدایا در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده ؛ یعنی شب که نماز شب می‌خوانم، قیامم قیام قائمین باشد ، قائمین آن‌هایی هستند که در نماز از خوف خدا گریه و زاری می‌کنند
باید نماز ، نمازی باشد که از روی عشق باشد ؛ چرا که خروس هم نماز شب می‌خواند، ولی عشق ندارد لذا شاعر گفته :
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز
کان سوخته را جان شد و آواز نیامد (7)
«قیام ما را قیام قائمین قرار بده»؛ یعنی نماز مرا نماز عاشقانه قرار بده ؛ برای نماز شب از خواب باید بپریم نه اینکه ساعت کوک کنیم تا بیدار شویم.
بعد دیگری که از این قسمت از دعا برداشت می‌شود این است که ؛ در اینجا منظور از قیام شاید اقامه نماز و یا به عبارت دیگر هر نوع برخاستی که امر خیری در آن باشد، همانند (بیداری در سحرهای ماه رمضان برای سحری خوردن و یا دعا و مناجات نمودن، افطار نمودن روزه، کمک نمودن به مستمندان و...) که همه این‌ها نوعی قیام می‌باشد ، فقط مهم این است که هدف و قصد و نیت، رضای خداوند باشد یعنی اراده هر کاری را نمودیم فقط رضای خدا را در نظر بگیریم .

از غفلت بپرهیزیم
وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ
و در این روز اول ماه رمضان مرا از خواب غفلت بیدار بکن ؛ این هم دعای خوبی است، گناه نکنیم هر لحظه ممکن است مرگ از راه برسد مثلاً فلان آقای فروشنده دارد آب توی شیر می‌ریزد، یک مرتبه سکته می‌کند ، مرگ که خبر نمی‌کند و این‌ها غفلت است.
امیر مؤمنان حضرت علی علیه‌السلام در نامه‌ای به یکی از صحابه خویش می‌نویسد : ”فتدارک مابقی من عمرک ولا تقل غدا بعد غد فانما هلک من کان قبلک با قامتهم علی الامانی و التسویف حتی اقامهم امرالله بغته و هم غافلون فنقلوا علی اعوادهم الی قبورهم المظلمه الضیقه و قد اسلمهم الا و لا دوا الاهرن”‌ (8) یعنی ”پس باقیمانده عمرت را دریاب و نگو فردا بعد از فردا (چنین خواهم نمود) همانا انسان‌های قبل از تو به خاطر آرزوها و به تأخیر انداختن‌ها هلاک شدند تا ناگهان امر خداوند (یعنی مرگشان) فرا رسید و آن‌ها غافل بودند، پس بر روی چوب‌هایشان (تابوت‌هایشان) به سوی قبرهای تاریک و تنگ خود منتقل شدند و فرزندان و خویشاوندانشان آن‌ها را تسلیم (گور) نمودند”‌ پس در اینجا در می‌یابیم که اکثر انسان‌ها در خواب غفلت به سر می‌بردند، خوابی که انسان را از معبود و پروردگار خویش جدا می‌سازد، خوابی که چشمان انسان در آن باز است اما دل انسان واقعیت‌ها را نمی‌بیند. پس در این روز از خداوند می‌خواهیم که ما را از خواب غفلتی که انسان را به هلاکت و نابودی می‌کشاند بیدار نموده و نجات بخشد...”‌

وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ
خدایا در این ماه رمضان مرا ببخش ای خدایی که از گنه‌کاران می‌گذری

پی نوشت ها :
1-الکافی ،ج 4 ، ص 87
2- عوالی اللآلی ج 1، ص 263 و حدیث 53
3- الفقیه، ج 4، ص 15
4- اصول کافی، ج 4، ص 87
5- سوره قدر آیه 4
6- ترجمه‌المراقبات ، ص 210
7- گلستان سعدی
8- اصول کافی، ج 4، ص 87