آفاق نیایش- تفسیر دعای سحر / آفاق نیایش - تفسیر دعای سحر
بخش هفدهم
تفسير سلطنت‏
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 157
اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ سُلْطانِكَ بِادْوَمِه‏
وَ كُلُّ سُلْطانِكَ دائِمٌ؛
اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِسُلْطانِكَ‏كُلِّهِ.
تفسير ادبى‏
«سلطنت» از «تسلّط» به معناى غلبه است. پروردگار عالم در قرآن از قول ابليس نقل مى‏كند كه در روز قيامت به تابعينش كه جهنمى شده‏اند اين طور خواهد گفت:
«وَ ما كانَ لى‏ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ الّا انْ دَعَوْتُكمُ فَاسْتَجَبْتُمْ لى‏ فَلا تَلوُمُونى‏ وَ لوُمُوا انفُسَكُمْ»؛[1] من سلطنت و غلبه‏اى بر شما نداشتم فقط شما را وسوسه كردم و به بدى خواندم و شما استجابت كرديد؛ بنابراين مرا ملامت نكنيد، بلكه خودتان را ملامت كنيد.
موارد استعمال كلمه سلطنت‏
استعمال كلمه سلطنت، بيش‏تر در تسلط ظاهرى است، اما بيش‏تر استعمال عزّت- كه به معناى غلبه است و سابقاً به آن اشاره شد- در تسلط معنوى است.
پروردگار عالم به حسب ذات، سلطانِ عَلَى الاطلاق است، زيرا چيزى جز او مستقل نيست و بلكه چيزى در اين عالم هستى جز او وجود ندارد.
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 158
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بارها مى‏فرمودند: اين شعر لبيدبن ربيعه‏[2] شعر خوبى است:

هر چه غير خداست حتماً باطل است، و تمامى نعمت‏ها به ناچار زايل مى‏شود.»
قرآن مى‏فرمايد:
«كَسَرابٍ بِقيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمانُ ماءً»؛[3] كافران كارهايشان چون سرابى در زمينى هموار است كه انسان تشنه، آن را آب مى‏پندارد.
«الا الَى اللَّهِ تَصيرُ الامُورُ»؛[4] برگشت همه چيز به خدا و وابسته به اوست.
«كُلُّ شَىْ‏ءٍ هالِكٌ الّا وَجْهَهُ»؛[5]
همه چيز جز ذاتِ حضرت حق، فنا شدنى است.
بنابراين، سلطانِ على الاطلاق فقط و فقط خداست. خدا به حسب صفات جمال و جلال، سلطنت مطلقه دارد، زيرا جمالى جز جمال او و جلال و عظمتى جز جلال و عظمت او نيست، و او قيوم مطلق است.
خدا به حسب فيض مقدس، يعنى موجودات، به حسب «كن رحمانى» و به حسب فعلش، سلطنت مطلقه دارد، زيرا همه ماهيات و قوابل به واسطه آن فيض مقدس است، و چيزى جز به واسطه فعل خدا، «كن رحمانى» و فيض مقدس، وجود ندارد.
«اگر نازى كند در هم فرو ريزند قالب‏ها»[6]
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 159
هر سلطنتى كه براى غير خدا تخيل شود، گمان و خيالى بيش نيست. قرآن مى‏فرمايد:
«انْ هِىَ الّااسْماءٌ سَمَّيْتُموُها انْتُم وَ آباءُكُمْ ما انْزَلَ اللَّهُ بِها مِن سُلْطانٍ»؛[7] [اين بتان‏] جز نام‏هايى بيش نيستند كه شما و پدرانتان نام‏گذارى كرده‏ايد و خدا بر حقانيت آن‏ها هيچ دليلى نفرستاده [و هيچ سلطنتى به آن‏ها نداده‏] است.
شرح عرفانى‏
عارف، يعنى كسى كه به درخانه خدا مى‏رود، وقتى كه به سلطنت مطلقه دائمى حق تبارك و تعالى من حيث الذات و من حيث الصفات و من حيث الافعال، توجه داشته باشد و اين كه آن سلطنت گاهى به اعتبار «مُسَلَّطٌ عَلَيْه» زائل مى‏شود؛ يعنى چون پروردگار عالم بر كسى مسلط شود، فنا مى‏پذيرد و چون فانى شد ديگر خدا بر او سلطنت ندارد؛ لذا در اين حال خواهد گفت:
«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ سُلْطانِكَ بِادْوَمِه‏؛
اى خدا به درخانه‏ات آمده‏ام، نظرم به سلطنت توست، و تو را به بادوام‏ترين سلطنت‏هايت قسم مى‏دهم؛ يعنى تو را به ذات مقدس و به صفات عاليه‏ات قسم مى‏دهم.»
عارف وقتى توجه كند به اين كه ذات حق دائمى است، و اگر زوالى هست به اعتبار «مُسَلَّطٌ عَلَيه» و قوابل است و سلطنت و فيض او هميشگى است، مى‏گويد:
«وَ كُلُّ سُلْطانِكَ دائِمٌ‏
اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِسُلْطانِكَ‏كُلِّهِ؛
خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به همه سلطنت‏هايت قسم مى‏دهم.»
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 160
درس ولايى‏
عارف وقتى كه به واسطه فيض توجه كند و اين كه زوال فيض به اعتبار قوابل است؛ يعنى فيض مقدس به شخص فانى نخواهد رسيد و اين نرسيدن، تقصير فيض نيست، تقصير اوست كه از بين رفته است، لذا به اين اعتبار مى‏گويد:
«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ سُلْطانِكَ بِادْوَمِه‏؛
اى خدا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به آن سلطنت دائمى‏ات قسم مى‏دهم؛ يعنى تو را به حقيقت اهل‏بيت در اين عالم هستى كه سلطنت على الدوام بر عالم هستى دارند قسم مى‏دهم.»
اما وقتى توجه كند به اين كه زوال فيض به سبب فيض مقدس نيست، بلكه به سبب «مُسَلَّطٌ عَلَيه» است، مى‏گويد:
«وَ كُلُّ سُلْطانِكَ دائِمٌ‏
اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِسُلْطانِكَ كُلِّهِ؛
خدايا! فيض‏ات هميشگى است و تو فياض على الاطلاقى. اى خدا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به سلطنت مطلقه‏ات در اين عالم هستى قسم مى‏دهم.»
تذكر اخلاقى‏
از جمله سفاهت‏ها و حماقت‏ها اين است كه انسان به اين دنيا و ذخائرش، به غلبه‏ها و سلطنت‏هاى ظاهرى آن، به مال و مكنت‏هاى آن و حتى به تمكن‏هاى معنوى، مثل علم و عقل دل‏بستگى پيدا كند. مرحوم ملاصدرا مى‏گويد:
«كُلُّ ما فِى الْكَوْنِ وَهْمٌ او خَيالٌ‏[8]
؛ در اين عالم هستى هر چه هست وهم و تخيلى بيش نيست.»
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 161
قرآن مى‏فرمايد: كسى كه به پول، تمكن، و قدرت و سلطنت دل‏بستگى دارد، در هنگام مرگ، برزخ و قيامت مى‏گويد:
«ما اغْنى عَنّى مالِيَهْ هَلَكَ عَنّى سُلْطانِيَّهْ»؛[9] مال، سلطنت و قدرتم براى من فايده‏اى نداشت، بلكه مرا نابود كرد.
نيز مى‏فرمايد:
«ويلُ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ الَّذى‏ جَمَعَ مالًا وَعَدَّدَهُ»؛[10] واى بر كسى كه عيب‏جو، هرزه زبان و بدگو باشد و واى به كسى كه مال جمع كند و بدان دلبستگى پيدا كند.
گاهى خدا به بعضى از بندگان سلطنت مى‏دهد. اين سلطنت دائمى و موجب افتخار است، و مرتبه، تجلى و افاضه‏اى از حق تعالى است. سلطنتى كه خدا به انسان مى‏دهد به وسيله رابطه پيدا مى‏شود. اگر در زندگى گناه نباشد و رابطه با خدا محكم باشد و به مستحبات اهميت داده شود سلطنت به وجود مى‏آيد. پيغمبراكرم صلى الله عليه و آله در روايتى مى‏فرمايد:
«وَ انَّهُ لَيَتَقَرَّبُ الَيَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى احِبَّهُ فَاذا احْبَبْتُهُ كُنْتُ اذاً سَمْعَهُ الَّذى‏ يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذى‏ يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسانَهُ يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّتى يَبْطِشُ بِها ان دَعاني اجَبْتُهُ وَ انْ سَأَلَني اعْطَيْتُهُ؛ وَ ما تَقَرَّبَ الىَّ عَبْدٌ بَشَىْ‏ءٍ احَبَّ الىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ؛[11]
بنده‏ام با نافله به من نزديك مى‏شود تا اين كه من او را دوست مى‏دارم، وقتى كه او را دوست داشتم گوشِ او مى‏شوم كه با آن مى‏شنود و چشم او مى‏شوم كه با آن مى‏بيند و زبانش مى‏گردم كه بدان‏
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 162
سخن مى‏گويد و دستش مى‏شوم كه با آن قدرت و نيرو مى‏گيرد و هنگامى كه دعا كند استجابت مى‏نمايم و اگر از من بخواهد بدو عطا مى‏كنم؛ بنده‏ام به من نزديك نمى‏شود به چيزى جز با انجام كارهايى كه در نزد من دوست داشتنى است و بر او آن‏ها را واجب كرده‏ام.»
سلطان المحققين مرحوم خواجه رحمه الله در شرح اشارات روايت را نقل مى‏كند و شرح مفصلى براى آن دارد، چنان كه علامه مجلسى؛ هم در مِرْآت العقول اين روايت را نقل مى‏كند.
خلاصه اين كه اگر كسى در دنيا و آخرت سلطنت حقيقى را مى‏خواهد، بايد در زندگى‏اش گناه نباشد و به واجبات و مستحبات اهميت بدهد.

[1]. ابراهيم، آيه 22.

[2].« لبيدبن مغيره» نيز وارد شده است، ر. ك: بحارالأنوار، ج 22، ص 267،( باب 5- احوال عشائره ...)، ح 12.

[3]. نور، آيه 39.

[4]. شورى، آيه 53.

[5]. قصص، آيه 88.

[6]. ميرزا محمدتقى حجةالاسلام، لئالى منظومه، مدايح فارسى« قصيده در مدح حضرت اميرالمؤمنين ...» بيت 12: اگر ناز كند از هم بريزد جمله قالب‏ها نياز جمله عالم را به پيش ذوالمنن بينى.

[7]. نجم، آيه 23.

[8]. الأسفار الأربعه، ج 1، ص 47،( فصل 5، فى أن تخصص الوجود بماذا)

[9]. حاقة، آيه 29.

[10]. همزه، آيه 2 و 1.

[11]. كافى، ج 2، ص 352،( باب من آذى المسلمين و احتقرهم)، ح 7 و 8.