آفاق نیایش- تفسیر دعای سحر / آفاق نیایش - تفسیر دعای سحر
بخش بيست و دوم
تفسير شأن‏
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 197
اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَرُوتِ؛
وَ اسْئَلُكَ بِكُلّ شَأنٍ وَحْدَهُ وَجَبَروتٍ وَحْدَها.
تفسير ادبى‏
«شأن» در لغت به معناى «حال» است و در اين جمله چون به خدا نسبت داده شده، به معناى «صفت» است. قرآن مى‏فرمايد:
«كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فى‏ شَأْنٍ»؛[1] پروردگار عالم در هر آنى [به واسطه صفتى و يا اسمى از اسماى مباركش‏] افاضه مى‏كند.
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در ذيل اين آيه شريفه مى‏فرمايد:
«انْ يَغْفِرَ ذَنْباً وَ يُفَرِّجَ كَرْباً وَيَرْفَعَ قَوْماً وَ يَضَعَ آخَرينَ؛[2]
در كاربودنِ هميشگىِ خداوند آن است كه در هر آن، گناهى را مى‏آمرزد، غم و غصه‏اى را از بين مى‏برد و ملتى را عزيز و يا ذليل مى‏كند.»
«قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تْنزِعُ الْمُلكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيدِكَ الْخَيْرُ انَّكَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ»؛[3] بگو: بارخدايا! تويى كه فرمان فرمايى، هر
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 198
كس را كه خواهى فرمان‏روايى بخشى و از هر كه خواهى فرمان روايى را بازستانى و هر كه را خواهى عزت بخشى و هر كه را خواهى خوارگردانى، همه خوبى‏ها به دست توست و تو بر همه چيز توانايى.
در اين جا از «شأن» صفات جمال اراده شده است؛ مثل رحمت و عنايت خاصه كه از طرف خداست.
«جبر» به معناى «اصلاح» و «جبروت» مبالغه در «جبر» است. به عبارت ديگر، كامل شدن نقص است. اما اصلاح «بضرب من القهر» يعنى بايد قهر و غلبه‏اى هم باشد، و در اين جا صفات جلال اراده شده است؛ مثل عظمت و سلطنت تكوينى پروردگار عالم.
انسان در سير و سلوكش استكمال پيدا مى‏كند و اين سير و سلوك بر اسماى جمال و جلال خدا وابسته است، و به واسطه افاضه حق مى‏تواند به جايى برسد كه درباره او آيه شريفه: «ثُمَّ دَنى‏ فَتَدَلّى‏ فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ اوْادْنى‏»[4] نازل شود.
پيغمبر اكرم در سير و سلوكش؛ يعنى در شب معراج به رحمت خدا نزديك شد و نزديكى او به مقدار دو طرف قيد بود يا حتى نزديك‏تر؛ يعنى بين او و احد به جز ميم ممكن فرق و جدايى نبود و به جايى رسيد كه جبرئيل به او گفت:
«وَ لَوْ دَنَوْتُ انْمُلَةً لا حْتَرَقْتُ.»[5]
اگر يك سرِ مو فراتر پرم‏

فروغ تجلى بسوزد پرم‏[6]

بنابراين، رسيدن به مقصود و بقاى بعد از فنا برافاضه حق به واسطه اسماى جمال و جلالش وابسته است.
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 199
شرح عرفانى‏
عارف وقتى به اسما و صفات خدا توجه كند، و از كثرت به وحدت برود كم كم به مقام لقا و فنا رسيده است و درعالم وجود چيزى جز خدا، و شأن و جبروتى جز شأن و جبروت خدا نمى‏بيند، لذا در اين توجه مى‏گويد:
«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَرُوتِ؛
خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به ذات مقدست قسم مى‏دهم؛ ذات مقدسى كه مستجمع جميع صفات جمال و جلال است.»
اين دعا فوق العاده دقيق است، زيرا به ما سلوك را ياد مى‏دهد. امام باقر عليه السلام به واسطه اين دعا از عالم كثرت، به عالم وحدت رفته و به مقصود رسيده است: از اين رو حضرتش مى‏گويد:
«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَروت؛
خدايااز اول دعا تا اين جا اگر به كثرتى توجه داشتم ديگر مقام لقا و فنا است، مقام اين است كه بر دلم هيچ چيز و هيچ كسى جز تو حكومت ندارد.
اى خدا! تمام توجهم به ذات توست، به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به ذات مقدست قسم مى‏دهم؛ آن ذات مقدسى كه مثل رحمت، صفت جمال دارد و مثل جبروت، صفت جلال دارد.»
تذكر اخلاقى‏
قرآن بيش از بيست مورد به مقام فنا و لقا اشاره كرده است. اگر انسان سير و سلوك داشته باشد و رابطه‏اش با خدا محكم باشد و راهى را كه پيغمبر اكرم و ائمه اطهار عليهم السلام از طرف خدا تعيين كرده‏اند برود كم كم به جايى مى‏رسد كه بر دل او تنها خدا حكومت دارد و به هيچ چيز و هيچ كس جز خدا دل‏بستگى ندارد و ديگر در اين عالم معشوق و
آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 200
مولايى جز خدا نمى‏بيند:
«اللَّهُ وَلِىُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ الَى النُّورِ»؛[7] خداوند، سرور كسانى است كه ايمان آورده‏اند، آنان را از تاريكى‏ها به سوى روشنايى به در مى‏برد.
«وَالَّذينَ كَفَروا اوْلِيائُهُمُ الطّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النّورِ الَى الظُّلُماتِ»؛[8] و كسانى كه كفر ورزيده‏اند سرورانشان طاغوت‏اند كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكى‏ها به در مى‏برد.
آرى، اگر حكومت خدا نباشد طاغوت‏ها، تخيل‏ها، وسوسه‏ها، اضطراب خاطرها، نگرانى‏هاو غم و غصه‏ها بر دل حكومت دارد و انسان از نور به ظلمت كشيده مى‏شود.
اگر كسى بخواهد به مقصود برسد و سكينه و وقار بر دل او حكومت داشته باشد بايد در سير و سلوك، خود را به مقام لقاى قرآن برساند. اگر به اين مقام رسيد قرآن مى‏فرمايد:
«الا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»[9] ديگر آن وقت سكينه و وقار دارد و نگرانى‏ها و غم و غصه‏ها از دلش رخت بر مى‏بندد و هيچ چيز جز خدا نمى‏تواند مقصود و مطلوب او باشد. اگر در اين دنيا اطمينان مى‏خواهى، اگر مى‏خواهى به مقصود برسى، بايد راه مشكل را بپيمايى؛ خارها و مشكل‏هاى زيادى بر سر اين راه است اما چاره‏اى جز پيمودن نيست، هم‏چنان كه خداى متعال مى‏گويد:
«الا انَّ اوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاهُمْ يَحْزَنونَ.»[10]

[1]. الرحمن، آيه 29.

[2]. بحارالأنوار، ج 4، ص 71،( باب 1)، ح 17.

[3]. آل عمران، آيه 26.

[4]. النجم، آيه 8- 9.

[5]. بحارالأنوار، ج 18، ص 380،( باب 3)، ح 86.

[6]. سعدى، بوستان، در نيايش خداوند« فى نعت سيدالمرسلين-/ عليه الصلوة و السلام-/».

[7]. بقره، آيه 257.

[8]. بقره، آيه 257.

[9]. رعد، آيه 28.

[10]. يونس، آيه 62.