موضوع برنامه: سیری در صحیفه سجادیه امام زین العابدین (ع) - شرح دعای نهم (توبه)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين فرحزاد
تاريخ پخش: 12- 06-97
حاج آقای فرحزاد: بسم الله الرحمن الرحیم. «الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین و الائمة المعصومین علیه السلام» اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
دعای نهم صحیفه سجادیه عمدتاً دربارهی توبه است. خدای متعال دری را به روی امت باز کرده که اگر در توبه بسته بود غیر از معصومین کامل، همه ما گرفتار میشدیم. یعنی اگر قابل بخشش و جبران نبود، در مناجات توابین اولین مناجات خمس عشر دارد که خدایا «أنت فَتَحت لِعبادك باباً الى عَفوِك، سمّيتَه التّوبه» در گذشت و عفو به روی بندگانت باز کردی و آن را باب التوبه گذاشتی. اکثر افراد از راه توبه به بهشت میروند. این لطف بزرگ الهی است که راه توبه را باز کرده که آتش جهنم را خاموش کنیم. حضرت میفرماید: «اللهم صل علی محمدٍ و آله» اول و آخر و وسط دعا صلوات یادمان نرود. «و صَیّرنا الی مَحبُوبَکَ من التوبه» خدایا ما را منقلب کن و برگردان به آن چیزی که محبوب توست که توبه باشد.
روایت داریم پیغمبر عظیم الشأن فرمود: «لَيْسَ شَيْءٌ أَحَبَ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي مِنْ مُومِنٍ تَائِبٍ وَ مُومِنَةٍ تَائِبَةٍ» (عيونأخبارالرضا (ع)، ج 2، ص 29) بعضی چیزها را خدا ده درصد دوست دارد، پنجاه درصد دوست دارد، نود درصد دوست دارد. بعضیها را خدا خیلی دوست دارد. یا اعمال و فردی را خیلی دوست دارد. اهلبیت در حد اعلای محبت خدا هستند و دوست دارند ما را به آنجا بکشانند. چه کنیم کاری که خدا خیلی دوست داشته باشد انجام دهیم؟ پیغمبر فرمود: چیزی نزد خدا محبوبتر نیست از مرد مؤمنی که توبه میکند یا زن مؤمنهای که توبه میکند. خدا آدمهایی که برمیگردند را خیلی دوست دارد. بعضی میگویند: ما هزارها بار توبه شکستیم، میلیونها بار توبه شکستیم. «گر کافر و گَبر و بت پرستی باز آی*** این درگه ما درگه نومیدی نیست» مؤمن اول مثل یک نهال ضعیف است، زمین میخورد و میشکند تا درخت تنومند شود و توبه در اعماق وجودش نفوذ کند. اول کار آدم دائم زمین میخورد. لذا توابیّن یعنی کسانی که دائم توبه میکنند. صدها و هزارها بار اگر زمین خوردی باز استغفرالله بگو و نا امید نباش. «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِين» (بقره/222) خدا بگوید: من دوستت دارم. من ناله گنهکاری که پشیمان است را دوست دارم. من بگویم: خدا را دوست دارم چه اثری دارد، اینکه خدا بگوید: بندهی گنهکار پشیمان من تو را دوست دارم، مهم است.
روایت داریم پیغمبر فرمود: «الله افرح بتوبة عبده من العقيم الوالد، و من الضال الواجد، و من الظمان الوارد» اگر کسی در بیابان سابق مرکبشان از کار میافتاد، پایشان از کار میافتاد، قافله نمیتوانست برای یک نفر صبر کند، یا یکی بر اثر غفلت از قافله جا میماند، در بیابان تک و تنها میماند. گاهی تلف میشدند. اگر کسی در بیابان کویر گم شده و هیچ راهی ندارد، یکباره دست غیب بیاید و او را نجات بدهد. پیغمبر(ص) فرمودند: خدا از توبه کردن بندهاش بیشتر خشنود میشود از بندهای که در بیابان برهوت مانده و تن به مردن داده و همه هستیاش به باد فنا است و یکباره پیدا شود. یا بچهای که گم شود یکباره پیدا شود، چقدر خوشحال میشویم، خدا بیش از این از توبه بندهاش خشنود میشود. با توبه خدا را خشنود کنیم و از خودمان راضی کنیم. ضال یعنی گمشده و واجد یعنی پیدا شده. زن و شوهری که چند سال است ازدواج کردند، در انتظار بچه هستند، خدا را قسم میدهیم که به همه کسانی که اولاد ندارند، همسر ندارند، شغل ندارند مرحمت بفرماید. زن و شوهری که چندین سال صاحب فرزند نمیشوند هم حرف دیگران اذیت کننده است و هم خودشان ناراحت هستند. اگر کسی هم برای درمان باروری نیاز به کمک دارد، به آنها کمک کنیم که بسیار ثواب دارد. پیغمبر ما فرمود: اگر زوجینی که بعد از مدتی صاحب فرزند نشدند یکباره خدا به آنها فرزند مرحمت کند، چقدر خوشحال میشوند. خدا بیش از این از توبه بندهاش خشنود میشود. امام سجاد میگوید: خدایا ما را کمک کن به محبوبی که تو دوست داری از توبه به آن برسیم. «و أزلنا عن مکروهِکَ من الاصرار» خدایا ما را حفظ کن در اینکه اصرار در گناه داشته باشیم. بعضی میگویند: گناه میکنم که میکنم! اشتباه کردی عذرخواهی کن. امام سجاد میگوید: خدایا کمک کن اصرار در گناه نداشته باشیم. «لا صغیرة مع الاصرار و لا کبیرة مع الاستغفار» اگر گناه کوچک را پا فشاری کنی و تکرار کنی کبیره میشود. امام هشتم فرمودند: کسی که در گناه کوچک حیاء نکند، در گناه بزرگ هم حیاء نمیکند. آتش کم هم باشد زیاد است. گناه کبیره را اگر یکبار انجام دادی و تکرار نکردی، کبیره، صغیره میشود. بزرگترین گناه با توبه قابل جبران است ولی گناه کوچک را پافشاری کنی کبیره میشود. دو جا جاذبه فوق العادهای دارد، یکی کربلا و نجف و یکی مدینه، دل را از جا میکند. جاذبه خیلی زیاد دارد. شش معصوم در مدینه به فاصله کم هستند. حضرت ام البنین و امامزادهها و اصحاب و یاران هم آنجا هستند. در مدینه کنار قبر پیامبر ستون توبه است. میروند آنجا نماز میخوانند و توبه میکنند. این شأن نزول آیه دارد و یک داستان زیبایی دارد.
شخصی به نام ابو لُبابه است که بنی قریظه طائفهای اطراف مدینه بودند که با پیامبر هم پیمان بودند که بر علیه اسلام، پیامبر و مردم مدینه توطئه نکنند و با دشمن همگام نشوند ولی پیمان شکنی کردند و بر علیه مسلمانها قدم برداشتند. پیغمبر آنها را محاصره کردند و مدتی محاصره طول کشید. گفتند: ما به حکمیت أبو لُبابه راضی هستیم. ایشان هم رفتند و قبول کردند. اموال و زندگیاش در طائفه بنی قریظه رفت. گفت: من صلاح میدانم تسلیم شوید. ولی شیطان اینجا او را گول زد. اشاره کرد اگر تسلیم شوید ممکن است گردن شما را بزنند. بلافاصله پشیمان شد. جبرئیل نازل شد و به پیامبر گفت: او ماجرا را لو داده است. ممکن است دوباره توطئه کنند و بجنگند. خودش اینقدر پشیمان شد که روی رفتن نزد پیامبر را نداشت. رفت طنابی تهیه کرد و کنار مسجد پیامبر آمد، خودش را به ستون مسجد بست و گفت: غلط کردم، توبه و امان! به پیامبر خبر دادند او شرمنده شده و نتوانسته نزد شما بیاید. پیامبر فرمودند: اگر به من میگفت من برای او استغفار میکردم و احتیاج به طناب بستن نبود. حقیقت توبه همان پشیمانی است. حالا که او خودش مستقیم سراغ خدا رفته، خدا سزاوارتر است. خودش را به طناب بست و شروع به گریه کرد و روزه گرفت. چند روز طول کشید تا اینکه آیه نازل شد «وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (توبه/102) پیغمبر خدا بشارت دادند، آیه نازل شده در پذیرش توبه أبو لُبابه، أم سلمه گفت: اجازه میدهی من خبر دهم و بشارت دهم؟ آمدند سرشان را بیرون کردند و صدا زدند توبه أبو لبابه پذیرفته شد. مردم ریختند این طناب را باز کنند، گفت: نه. باید پیغمبر خدا بیاید باز کند. به پیغمبر خبر دادند تشریف آوردند طناب را باز کردند و بشارت دادند خدای متعال توبه شما را قبول کرده است. گفت: حالا که خدا به من لطف کرد و خطای مرا بخشید، میخواهم همه اموالم را وقف در راه خدا کنم. فرمودند: نه، تو زن و بچه داری و نیاز داری. وقف یک امر محبوب است. ما برای عاشورا و اربعین خیلی وقف داریم ولی برای عید غدیر که قطعاً از کربلا و عاشورا مهمتر است موقوفه نداریم یا خیلی کم داریم. بانیان خیر به عشق علی بیایند نذر کنند، اگر مشکلشان حل شد برای حضرت علی و غدیر یک کاری انجام دهند. حتماً گره باز خواهد شد. حضرت فرمودند: نمیتوانی همه اموالت را وقف کنی. فرمود: نصف اموالم، فرمودند: نصف زیاد است. گفت: ثلث اموالم را وقف خواهم کرد. لذا این سنت شد و سنت هست، مستحب است آدم مال اضافه را در راه خیر وقف کنند که همین ثلث اموال هم خیلی از گرهها را باز کرده است. میتوانند وقف عام و خاص کنند. انشاءالله خدا توفیق توبه به همه ما مرحمت کند.
شریعتی: انشاءالله همه ما اهل توبه شویم و خدای متعال کمک کند و بندهای شیطان را از دست و پای ما باز کند که به سمت خودش فرار کنیم. امروز صفحه 431 قرآن کریم، آیات 23 تا 31 سوره مبارکه سبأ را تلاوت خواهیم کرد.
«وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قالُوا ما ذا قالَ رَبُّكُمْ قالُوا الْحَقَّ وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ «23» قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلى هُدىً أَوْ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ «24» قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ «25» قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنا رَبُّنا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنا بِالْحَقِّ وَ هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ «26» قُلْ أَرُونِيَ الَّذِينَ أَلْحَقْتُمْ بِهِ شُرَكاءَ كَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «27» وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ «28» وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «29» قُلْ لَكُمْ مِيعادُ يَوْمٍ لا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ ساعَةً وَ لا تَسْتَقْدِمُونَ «30» وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْ لا أَنْتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ «31»
ترجمه: و شفاعت نزد خداوند سودى ندارد، مگر براى آن كس كه او اجازه دهد. (انتظار اذن شفاعت، ادامه دارد) تا زمانى كه هراس و اضطراب از دلهاى آنان بر طرف شود، (مجرمان) از آنان پرسند: پروردگار شما چه گفت؟ پاسخ مىدهند: حقّ گفت؛ و او بلند مرتبه و بزرگ است. (اى پيامبر! به مشركان) بگو: كيست كه از آسمانها و زمين به شما روزى مىدهد؟ بگو: خدا؛ و البتّه (يكى از) ما يا شما بر (طريق) هدايت يا در گمراهى آشكار هستيم. بگو: (شما) از آن چه ما مرتكب شدهايم باز خواست نخواهيد شد، و ما (نيز) از آن چه شما انجام مىدهيد باز خواست نخواهيم شد. بگو: پروردگار ما، ما و شما را (در قيامت) گرد مىآورد، سپس بين ما و شما به حقّ داورى خواهد كرد و اوست داور دانا. بگو: كسانى را كه به عنوان شريك به خداوند ملحق كردهايد به من نشان دهيد. هرگز چنين نيست، بلكه اوست خداى نفوذناپذير حكيم. و ما تو را به عنوان پيامبرى مژدهدهنده و بيم دهنده نفرستاديم جز براى همهى مردم، ولى بيشتر مردم نمىدانند. و آنان (با تمسخر) مىگويند: اگر راست مىگوييد، اين وعده (قيامت) چه وقت خواهد بود؟ بگو: براى شماست وعده روزى كه نه (مىتوانيد) ساعتى از آن تأخير كنيد و نه پيشى بگيريد. و كسانى كه كافر شدند گفتند: ما نه به اين قرآن و نه به آن (كتابى) كه پيش از آن بوده است، هرگز ايمان نخواهيم آورد. (و تعجب مىكنى) اگر ببينى وقتى كه ستمگران (مشرك) در پيشگاه پروردگارشان بازداشت شدهاند در حالى كه بعضى با بعض ديگر جدل و گفتگو مىكنند (و گناه خود را به گردن يكديگر مىاندازند.) كسانى كه ضعيف نگاه داشته شدهاند (زير دستان) به مستكبران مىگويند: اگر شما نبوديد، حتماً ما مؤمن بوديم.
شریعتی: انشاءالله به برکت نام امیرالمؤمنین همه مشکلات و گرهها باز شود و مردم ما در آرامش تمام زندگی کنند. از فضیلت ذکر بلند صلوات بفرمایند و نکته قرآنی را بشنویم.
حاج آقای فرحزاد: چرا حضرت ابراهیم(ع) خلیل و دوست خدا شدند؟ امام هادی(ع) فرمودند: «اِنَّمَا اتَّخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلا لِكَثْرَةِ صَلاتِهِ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ» (علل الشرائع، ج 1، ص 34) چون بر محمد و آل محمد زیاد صلوات میفرستاد. آن نور و حقیقت پیامبر و اهلبیت جلوتر از همه خلق شده بود. آیه 28 این صفحه که تلاوت شد، خداوند میفرماید: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ» پیغمبر ما پیغمبر این امت نیست، کافّه ناس است. لذا روز قیامت داریم امتهای دیگر نزد حضرت آدم، حضرت نوح، حضرت ابراهیم میآیند و میگویند: از ما شفاعت میکنید؟ میگویند: بروید آقایی که سرور همه ما هست را ببینید که همه کاره اوست. پیغمبر ما فرمود: حضرت آدم و همه انبیاء و امتهای دیگر زیر پرچم ما هستند. «بَشِيراً وَ نَذِيراً» بشارت بر انذار مقدم شده است. بشیر و نذیر هستی، مرحوم دولابی میفرمودند: بعضی فقط انذار میکنند. اول بشارت بده و بعد انذار کن و هی چوب بزن. « وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ» اکثر مردم درک نمیکنند و این حقیقت را نمیفهمند.
شریعتی: این هفته قرار گذاشتیم از عالم مجاهد، امام موسی صدر یاد کنیم. اگر نکتهای هست بفرمایید.
حاج آقای فرحزاد: انشاءالله در مورد ایشان خبرهای خوشی برسد، جامعیت ایشان خیلی فوق العاده بود. عالمی که مردم دار باشد و اجتماع را خوب بشناسد، همه گروهها را جمع کند، موفقیتی که ایشان در لبنان داشتند، مسیحیها و اهل سنت، گروههای مختلف را جمع کردند. مجلس اعلای شیعیان را ایشان به ثمر رساندند. جامع بودن و اخلاق و رفتار ایشان، پیامبر گونه زندگی کردنش فوق العاده بود. ما عالم خیلی داریم ولی عالمی که این جامعیت در او باشد که بتواند یک مملکت را زیر پوشش خود قرار بدهد. انشاءالله اگر زنده هستند خدا نجاتشان بدهد و اگر هم خدای نکرده شهید شده است، با انبیاء و اولیاء محشور شود.
من با تمام وجود تشکر میکنم از همه کسانی که چند ماه جلوتر و در طول سال برای غدیر دغدغه دارند. یک روزی خواهیم دید انشاءالله به یاری خدا غدیر که از عاشورا و تمام سال بالاتر است را احیاء کنیم. پیغمبر ما در غدیر هم دعا کردند و هم نفرین کردند. «و انصر من نصره و اخذل من خذله» خدا هرکس علی را به هر شکلی یاری میکند، در هر جای عالم باشد، خدا یاور اوست. «و اخذل» یعنی عدم نصرت، یاری نکردن. غدیر بی تفاوت است، نگاه میکند. برای غدیر کاری کن. من از تمام کارشناسان برنامه که در این ایام در مورد غدیر صحبت کردند تشکر میکنم. ما به عشق علی چه کردیم؟ آیا مال دادیم، جان دادیم، اطعام دادیم و جشن گرفتیم؟ پیام خیلی زیبایی یک خانمی فرستاد، نوشته بود: ما طبق معمول با خانواده بعد از نماز، ناهار میخوریم و موقع پخش برنامه سمت خدا است. این خانم گفت: دختر بچه ده ساله من وقتی حرفهای شما را گوش داد، گفت: مامان آقای فرحزاد میگوید: عیدی بدهید، شما پارسال عیدی به ما دادید؟ گفتم: بله، 130 هزار تومان عیدی دادم. گفت: این بچه بلند شد و به اتاقش رفت و برگشت، قلکاش را شکسته بود و پولی که جمع کرده بود، 135 هزار تومان بود. پنج تومان برای خودش برداشت و بقیه را گفت به عشق علی عیدی بدهید. آدم واقعاً منقلب میشود. این خانم تشکر کرد که چقدر حرف شما تأثیر گذار بوده است.
هر خانوادهای مروج غدیر باشد «و انصر من نصره» را پیاده کند. من شاهین شهر بودم، شهری که مهاجر خیلی دارد. شور و حال عجیبی در اصفهان و مشهد و قم و تهران و شهرهای مختلف برقرار بود. اطعامهای میلیونی، در عوارضی قم، رفقای ما از دو ساعت به ظهر تا غروب اطعام میدادند. میلیونها بستنی و شیرینی و کیک توزیع کردند. اگر ایستگاههای صلواتی اربعین را بردارید، مردم نمیتوانند پیاده بروند. خواهش میکنم غدیر را در یک روز خلاصه نکنید. غدیر یک بازه زمانی طولانی است. مثل عاشورا و اربعین که از ده روز قبل برای پیاده روی میروند. پیامبر خدا در بیابان غدیر نه امکانات بوده، نه سایبان بوده، فقط یک قدری آب بود، سه روز ماندند. 24 و 25 ذی الحجه روز مباهله را داریم، مأمون از حضرت رضا(ع) پرسید: مهمترین آیه در شأن مولا علی(ع) کدام آیه است؟ امام هشتم فرمود: آیه مباهله است. حضرت علی جان و نفس پیغمبر است. عید مباهله و عید انگشتر بخشیدن است، این روز برای انگشتر بخشیدن خیلی خوب است. عزیزان انگشتر هدیه بدهند. عید مباهله کنارش عید خاتم بخشی در حال رکوع است. آیه ولایت هم نازل شد «انما ولیکم الله» (مائده/55) فردا هم باز نزول سوره «هل أتی» است. روز 24 آیه تطهیر و حدیث کساء نازل شد.
وعدهای که دادیم برای کتاب ماه ولایت و کلیپهایی که عزیزان فرستادند. خیلی از خانوادهها به بچههایشان گفتند این کتاب را بخوان، داستان کساء یا غدیر خم یا انگشتر بخشیدن را تعریف کنند. به همه کسانی که کلیپ فرستادند جایزه میدهیم و به پنج نفر برتر تبلت خواهیم داد. روایت قشنگی دیدم که در جلد هشت بحار الانوار صفحه 68 است. امام عسکری(ع) فرمودند: پیغمبر(ص) فرمودند که گروهی را در قیامت پای میزان میآورند، اینها میزان حسنات سبک و میزان سیئات زیاد است. به اینها خطاب میرسد حسناتشان کجاست، اینها شرمنده میشوند که دستشان خالی است. تا اینها سرشان پایین است، از طرف خدای متعال ندا میرسد اینها حسنه سراغ ندارند ولی من سراغ دارم. یک حسنهای دارم، یک صحیفه کوچکی میآورند ، یک کاری کرده که همه هستیاش را برمیگردانند. در آن صحیفه یک حسنه بزرگی هست که پیغمبر خدا فرمود وقتی میگذارند کفه حسنات اینها سنگین که میشود به اندازه زمین تا آسمان بالا میرود. ما به عشق علی چه کردیم؟ ندا میرسد «خذ بیدک أبیک و أُمک و اخوانک، اخواتک و خاصتک و قراباتک و أخدانک و معارفک فادخلهم الجنه» نه تنها خودش نجات پیدا میکند یک کشتی پهناور میشود. میگوید: دست پدرت، مادرت، برادرهایت، خواصت، فامیلت، خدمت گزاران و آشناهایت را بگیر و به بهشت ببر. اول کم آورده بود حالا میگویند: هزارها نفر را شفاعت کن. «فیقول الله عز وجل» خدای مهربان میفرماید: «یا عبادی مشی احدهم ببقیة دین لأخیه الی أخیه» یکی از اینها دِین داشت و بدهکار بود. پیش طلبکارش رفت، گفت: من آمدم دینم را به شما بدهم. به عشق علی آمدم دینم را ادا کنم. طرف مقابل گفت: به عشق علی بن ابی طالب؟ گفت: بله! گفت: من از طلبم گذشتم و این هم صندوق مالم، هرچه میخواهی به عشق علی بردار و برو. به عشق علی زندانی آزاد کنیم. به عشق علی زمین خورده را بلند کنیم. به عشق علی یک ازدواجی را راه بیاندازیم. گره گشایی کنیم، چون بدهیاش را به عشق علی داد، از طلبش به عشق علی گذشت. «فحط به خطایاهما» خدا تمام سیئاتشان را محو کرد «و جعل فی حشو صحیفتهما و موازینهما و اوجب لهما و لوالدیهما الجنة»