موضوع برنامه: سیری در صحیفه سجادیه، شرح دعای یازدهم- (توبه)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين فرحزاد
تاريخ پخش: 21- 08- 97
حاج آقای فرحزاد: بسم الله الرحمن الرحیم. «الحمد لله رب العالمین، اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم» دعای یازدهم و دوازدهم باز در رابطه با توبه هست. با این جمله شروع می‌شود. «يَا مَنْ ذِكْرُهُ شَرَفٌ لِلذَّاكِرِينَ» ای خدایی که یاد تو یک شرافت است، یک برتری و امتیازی است برای آنهایی که تو را یاد می‌کنند. اگر یاد خدا هیچ آثار و برکاتی نداشته باشد، الا این بشارت بزرگ که خدای متعال می‌فرماید: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ» (بقره/152) یادم کنید من شما را یاد می‌کنم خدا هم که یاد کند لطف و عنایت و برکات سر انسان می‌ریزد. لذا یاد خدا شرافت بزرگی است. «وَ يَا مَنْ شُكْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاكِرِينَ» شکرگزاری چزی به خدا اضافه نمی‌کند. همه عالم قلباً تشکر کنند و الهی شکر بگویند یا نکنند بر دامن کبریایی چیزی کم و زیاد نمی‌شود. ولی کفران نعمت، نعمت‌های ما را کم می‌کند و شکر نعمت، نعمت‌های ما را زیاد می‌کند. ما رشد پیدا می‌کنیم. لذا می‌فرماید: «وَ يَا مَنْ شُكْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاكِرِينَ» همه اعمال و کارها به خود ما برمی‌گردد. «وَ يَا مَنْ طَاعَتُهُ نَجَاةٌ لِلْمُطِيعِينَ» افرادی که حرف شنوی دارند و امر خدا را اطاعت می‌کنند، خیرش به خود آنها برمی‌گردد. نجات پیدا می‌کنند از آتش جهنم و هوا و هوس، «صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» موقع شنیدن نام پیغمبر مستحب مؤکد است که ذکر صلوات گفته شود. در جا جای دعاها ذکر صلوات را اضافه می‌کنند که چاشنی دعاهاست. «وَ اشْغَلْ قُلُوبَنَا بِذِكْرِكَ عَنْ كُلِّ ذِكْرٍ» خدایا آنقدر تو را یاد کنیم که غیر تو را فراموش کنیم. یعنی محو خدا شویم و ذوب در خدا شویم. این خیلی قشنگ است.
در دعای دیگر از حضرت امیر داریم « و انقلنی من ذکری الی ذکرک» ما همه فشارهایی که می‌بینیم این است که دور خودمان می‌چرخیم. خودمان را محور حساب می‌کنیم ولی اگر محور مولا و خدا بود، یک عارف برجسته گفته بود: من همیشه مستجاب الدعوه هستم. چون گفت: آنچه من می‌خواهم نمی‌خواهم درست شود، هرچه خدا بخواهد را می‌خواهم! ما چون خودمان را محور قرار دادیم، لذا جنگ و دعوا داریم. صبح و شام مستحب است این دعا را بخوانیم «الحمدلله الذی یفعل ما یشاء و لا یفعل ما یشاء غیره» ما چون نمی‌خواهیم تسلیم شویم، با خدا تقابل داریم. بزرگی می‌فرمودند: جاهایی که دعاهای ما مستجاب می‌شود او می‌خواسته ولی اگر نمی‌خواست خودمان را بکشیم هم نمی‌شود. یعنی اصل دعا راهی است که با او آشنا شویم و تسلیم او شویم. لذا اگر جایی که خواست او هست که این کار بشود یا نشود، همه عالم حتی پیغمبر ما که عزیزترین و سرور اولین و آخرین است، در روایت داریم به خدا گفت: خدایا بلاها را از اهل‌بیت من بردار. خدا گفت: این یکی نمی‌شود. چشم، تسلیم و راضی هستیم. ما باید در دعاها به این نتیجه برسیم که ما تسلیم او شویم نه او تسلیم ما شود. ما خیلی پیام داریم که چرا خدا دعای ما را مستجاب نمی‌کند؟ خودش را بر خواست خدا مقدم می‌کند. ما باید لباس بندگی و عجز را تن کنیم. مگر امامان ما مستجاب الدعوه نبودند؟ عزیز خدا نبودند؟ اجابت واقعی این است که تسلیم او شویم. یک مقدار از یاد خودمان به یاد او منتقل شویم. یعنی خودمان را فراموش کنیم و خدا را یاد کنیم. مجنون همه وجودش لیلی شده بود. چون حواسش به او بود بلاهای خودش را دیگر باطل می‌دانست. فقرش، غنا و خوشی‌اش همه محو بود. لذا امام حسین سختی و رنج و نیزه و شمشیر را درک نمی‌کردند چون ذوب شده بودند.
«وَ اشْغَلْ قُلُوبَنَا بِذِكْرِكَ عَنْ كُلِّ ذِكْرٍ» خدایا دلهای ما را به یاد خودت به خودش مشغول کن که از هر ذکری غیر خودت ما را غافل کند. «وَ أَلْسِنَتَنَا بِشُكْرِكَ عَنْ كُلِّ شُكْرٍ» زبانمان را به شکر خودت مشغول کن که از شکر دیگران دور باشد و دائم در خانه این و آن نرویم. «وَ جَوَارِحَنَا بِطَاعَتِكَ عَنْ كُلِّ طَاعَةٍ» از اینکه نفس را بپرستیم، شیطان را بپرستیم، اعضاء و جوارح ما را به طاعت خودت مشغول کن. در واقع عبد کامل شویم. بحث ما در این دو سه دعا در مورد توبه و استغفار و انابه و بازگشت به سوی خدای متعال است، جا دارد در این برنامه مفصل در مورد توبه و راه‌های توبه و آثار توبه و شرایط توبه صحبت کنیم. پیغمبر (ص) فرمودند: چیزی در نزد خدا محبوب‌تر از توبه مرد مؤمن و زن مؤمنه نیست. «لَيْسَ شَيْءٌ أَحَبَ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي مِنْ مُومِنٍ تَائِبٍ وَ مُومِنَةٍ تَائِبَةٍ» (عيونأخبارالرضا (عليه السلام)، ج 2، ص 29) یعنی خدا این را خیلی دوست دارد. محبوبترین، دین یعنی محبت به خدا، به بندگان خدا، محبت به همه دوستان و مؤمنین و مؤمنات، محبوبترین چیز نزد خدا بازگشت و توبه بنده به سوی خداست و خدا خیلی این را دوست دارد. پیغمبر فرمود: اگر بنده‌ای حقیقتاً توبه کند و به سوی خدا برگردد، خدا در دنیا و آخرت هزار در رحمت به رویش باز می‌کند. نه تنها قبلی‌ها را می‌بخشد، هزار در رحمت به روی او باز می‌کند. باز در فرمایش دیگر پیامبر فرمود: «اذا تابَ عبد المؤمن توبتاً نصوحا أحَبّه الله» هرگاه بنده مؤمن توبه خالص کند و برگردد، خدا او را به محبوبیت می‌گیرد. مقام محبوبیت خیلی مقام بلندی است. در زیارت امین الله یک موقع می‌گوییم: ما خدا را دوست داریم، اما یکوقت خدا بگوید: من تو را دوست دارم و عاشقت هستم. آن طرف خیلی مهم است. حتی حدیث داریم ولو اینکه لغزش و خطایی هم بعدش سر بزند، یعنی کاری کنیم خدا ما را دوست بدارد. اگر کسی محبوب خدا شد و خطایی کرد، خدا می‌گوید: من می‌بخشم و جبران می‌کنم. یعنی یک کاری کنیم محبوب شویم. در زیارت امین الله داریم «محبوبة فی ارضک و سمائک» خدایا کاری کن که ما محبوب اهل آسمان و زمین باشیم. یعنی خدا ما را دوست بدارد، همه انبیاء و مؤمنین و امامان ما را دوست دارند.
خدا رحمت کند استاد بزرگوار ما فرمودند: اگر شما با کسی خیلی یگانه شدید، اگر یک وقتی من بدون عمد پای شما را لگد کردم، بی ادبی کردم و حرف نا مربوطی زدم وقتی بگویم: مرا ببخش، شما می‌بخشی! اگر کسی واقعاً با خدا یکی شود، اگر ناخواسته لغزشی سر بزند، خدا می‌گوید: من نمی‌بینم. ستار هستم، غفار هستم. ایشان فرمودند: چقدر روایت داریم که بدی دیگران را فراموش کنید و نادیده بگیرید، لقمان هم به پسرش سفارش کرد که دو چیز را همیشه یاد کن، خدا و مرگ را و دو چیز را همیشه فراموش کن. یکی خوبی به دیگران است. به هرکس خدمتی کردی فراموش کن. دوم بدی که دیگران به شما کردند را فراموش کن. همسر، پدر و مادر، دوست، همسایه، حرفی زده، بی ادبی کرده، بدی دیگران را به ما گفتند فراموش کنید. بعضی چهل سال است با هم قهر هستند، سر اینکه عروسی دعوت نکرده است. امیرالمؤمنین فرمود: «قلة العفو أقبح العيوب و التسرع إلي الانتقام أعظم الذنوب» (غررالحكم، ص 465) اینکه انسان کم گذشت کند، کم گذشت کردن زشت‌ترین عیب‌هاست. خدای بزرگ می‌تواند این عیب را داشته باشد؟ امکان ندارد. امامان ما می‌گویند: بدی دیگران را فراموش کن، آنوقت خودشان عمل نمی‌کنند؟ پیغمبر فرمود: وقتی بنده مؤمن توبه کند، توبه خالص و واقعی، خدا او را دوست می‌دارد و محبوب خدا می‌شود. خدا در دنیا و آخرت پرده‌ای می‌اندازد که هیچکس متوجه نشود. روایت داریم افرادی که توبه می‌کنند زمینی که ضبط کرده و فرشته‌هایی که شاهد بودند و نوشتند، تمام آنها را خدا محو می‌کند. چه خدای خوبی داریم!
پیغمبر ما شب معراج با خدای متعال گفتگوهایی می‌کرد که وقتی فرشته‌ها می‌آیند که قوم لوط را که آن عمل شنیع را انجام دادند را هلاک کنند، خدمت حضرت ابراهیم(ع) آمدند. حضرت ابراهیم وساطت و مجادله کرد که عذاب را از اینها بردارند. این را خدا خیلی دوست دارد که پیغمبر و امام و واسطه‌ها وساطت کنند برای مجرم و به نفع مجرم کار کنند، حامی مجرم باشند ولو اینکه حق با او نیست و مستحق عذاب و آتش است. اینکه مجادله کند که خدایا اگر می‌شود بگذر و گذشت کن. چرا حضرت یونس در شکم ماهی افتاد؟ روایت داریم که امام هشتم فرمود: چون قومش را رها کرد و وساطت بیشتری نکرد. پیغمبر ما شب معراج طرف مردم و خلق را نزد خدای متعال می‌گرفت. یکی از درخواست‌هایش این بود، به خدای متعال عرض کرد: بار پروردگارا، بعضی از امت من خیلی گناه و معصیت می‌کنند. حساب امت من را به من واگذار کن که نزد امت‌های دیگر آبرویشان نرود. مثل اینکه مثلاً در خانواده دعوا می‌شود می‌گویند: خودمان حل کنیم که همسایه و فامیل متوجه نشوند! خدا چقدر مهربان‌تر است. خدای مهربان فرمود: ای پیغمبر و حبیب من، تو مهربان به امتت هستی، فرمود: ای حبیب من، این عشق و محبت را چه کسی به پیغمبر داده هوای امت را دارد و دغدغه امت را دارد. پس او چه خبر است؟ لذا خدای متعال فرمود: نگران نباش، من طوری از امت تو حساب می‌کشم که نزد خودت هم مفتضح نشوند. یعنی آبرویشان ریخته نشود. «بل أحاسبهم أنا لکیلا یفتضحوا عند الامم» خدا رحمت کند آیت الله بهاءالدینی خیلی این جمله را تکرار می‌کردند. فرمودند: مشکل ما این است که خدا را نشناختیم. یک چشمه، یک پرده، یک ذره جمال زیبای خانم آدم معمولی را دیوانه می‌کند! آن خدایی که این همه زیبایی خلق کرده و یک زیبایی‌اش یوسف صدیق است، یک زیبایی‌اش عالم خلقت است. حافظ می‌گوید:
هردو عالم یک فروغ روی او *** گفتمت پیدا و پنهان نیز هم
دردم از یار است و درمان نیز هم *** دل فدای او شد و جان نیز هم
ایشان می‌فرمودند: اگر کسی یک ذره با خدا رفیق شود و انس بگیرد که خدا چقدر مهربان و با گذشت است، چقدر بنده‌اش را دوست دارد و ستار است، 124 هزار پیامبر فرستاده ما را نجات بدهند، هزارها پدر و مادر، معلم و مربی، واعظ و گوینده، فرشته‌ها را برای نجات ما خلق کرده است. اگر یک ذره از خدا بخواهیم در مسیر قرار بگیریم و یک ذره معرفت و مودت خدا را به ما بچشانند دیگر با هیچ چیز عوض نمی‌کنیم. به زلیخا یک ذره نشان دادند. هروقت حضرت یوسف نزد او می‌آمد، می‌گفت: من وقت ندارم. گفت: تو کسی بودی که زندگی و جوانی و آبرویت را برای من گذاشتی، حالا مرا تحویل نمی‌گیری؟ گفت: آن زمان خدا را نمی‌شناختم. بیاییم سرچشمه را پیدا کنیم. گفت:
خیز تا بر کلک آن نقاش جان افشان کنیم *** کاین همه نقش عجب در گردش پرگار داشت
روایت داریم که خدا خیلی دوست دارد آدم‌هایی که طرف خلق را بگیرند، طرف گنهکاران را بگیرند و حمایت کنند که خدا اینها را ببخشد. بعضی از هم لباس‌های بنده، بعضی دائم دنبال این هستند که جهنم را پر کنند. جهنم پر هست و زود پر می‌شود. اینقدر داعشی و تکفیری و وهابی داریم که پر می‌شود. بحث دفاع کردن نیست، بحث وساطت و دستگیری است، ما نظرمان این است که انسان واقعی کسی است که با مجرم و گنهکار مثل برخورد طبیب با مریض باشد. طبیب بر سر مریض نمی‌زند که چرا مریض شدی؟ دنبال خوب شدن این است. «یجادلنا فی قوم لوط» که حاج آقای حسینی قمی فرمود شاید صدها آیه و حدیث و مدرک هست، دندان و پیشانی پیغمبر خدا را شکستند، چه فرمود؟ «اللهم اهد قومی انهم لا یعلمون» قومی یعنی همین بدها! سخت‌ترین جنگ‌ها بر پیامبر جنگ احد بود. حضرت حمزه(ع) بدنش را مثله کردند و جگرش را درآوردند که حضرت فرمود: هیچ‌جا در عمرم به این سختی به من نگذشت که بدنم عمویم را مثله کردند. یک نفر به حضرت گفت: نفرین کن! مگر حضرت نوح و لوط نفرین نکردند؟ بله ولی آنها «رحمة للعالمین» نبودند و رحمتشان محدود بود. این عالمین است. اول دعای کمیل می‌گوییم: «اللهم انی اسئلک برحمتک التی وسعت کل شی» این کُل را هم باید کشید. از اول دعای کمیل خدا را به حق محمد قسم می‌دهیم. خدا را به رحمت واسعه قسم می‌دهیم. رحمت واسعه پیغمبر است، امیرالمؤمنین است، خدا را به اینها قسم می‌دهیم. من میلیاردها پول قرض می‌کنم و به کسی می‌دهم که آیه‌ای پیدا کند که غضب خدا مثل رحمت «وسعت کل شیء» باشد. عذاب خدا محدود است ولی رحمت نا محدود است و همه را می‌گیرد. ما مدرکی نداریم که عذاب همه را بگیرد و عذاب خدا محدود است. جهنم زندان خداست، محدود است ولی بهشت مهمان‌خانه خداست. بهشت اندازه ندارد. در قرآن داریم «إِنَ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيم» (بقره/143) جهنم و بهشت هست و حق است اما هنر انبیاء و اولیای خدا این است که جهنم را خالی کنند و بهشت را پر کنند. در جهنم را ببندیم، اگر کسی به جهنم رفت دستش را بگیریم و بالا بیاوریم.
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «اعرف الناس بالله اعذرهُم لخلقه و ان لم یکن لهم عذرا» چه کسی از همه بیشتر خدا را شناخته است؟ چه کسی خدا را خوبتر از همه شناخته است؟ کسی که طرف مردم را بگیرد و بگوید: خدایا این مردم را ببخش، جاهل هستند و نمی‌دانند. گفت:
سیره‌اش اندر ظهور و در کموم *** اهد قومی انهم لا یعلمون
همیشه ذکر پیامبر این بوده است. اینها قوم من هستند، هم‌شهری‌های من هستند، این سنگ زدن و جنگیدن با من از روی جهالت است. «و ان لم یکن لهم عذرا» برای مجرم که گناه مجوز ندارد. عذر ندارند و جنایت و بدی می‌کنند ولی تو غذر بتراش! در نهج‌البلاغه هست «أطلب لأخیک» عذر برادرت را اگر عذرخواهی کرد بپذیر و اگر هم عذر ندارد، «أطلب له عذرا» عذر برایش بتراش. حرف بدی زده، یادش رفته، عذر یادش بده.
شریعتی: خیلی نکات خوبی را شنیدیم. انشاءالله همه شامل رحمت لا یتناهی خدای متعال شویم و موانع رحمت را از پیش پایمان برداریم که این رحمت به سمت ما سرازیر شود. امروز صفحه 501 قرآن کریم آیات 23 تا 32 سوره مبارکه جاثیه را تلاوت خواهیم کرد.
«أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ «23» وَ قالُوا ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ «24» وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ ما كانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتُوا بِآبائِنا إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «25» قُلِ اللَّهُ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يَجْمَعُكُمْ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فِيهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ «26» وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ «27» وَ تَرى كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى إِلى كِتابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «28» هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «29» فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَيُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِي رَحْمَتِهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ «30» وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا أَ فَلَمْ تَكُنْ آياتِي تُتْلى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَ كُنْتُمْ قَوْماً مُجْرِمِينَ «31» وَ إِذا قِيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لا رَيْبَ فِيها قُلْتُمْ ما نَدْرِي مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ «32»
ترجمه: پس آيا ديدى كسى را كه هواى خويش را معبود خود قرار داده و خداوند او را با وجود آگاهيش به بيراهه گذاشت و بر گوش و قلبش مهر زد و بر چشمش پردهاى نهاد. پس بعد از خدا كيست كه او را هدايت كند، پس آيا پند نمىگيريد؟ و گفتند: جز همين زندگى دنيايى، زندگى ديگرى نيست، مىميريم و زنده مىشويم (يك گروه مىرويم و يك گروه مىآييم) و ما را چيزى جز طبيعت و روزگار نابود نمىكند، در حالى كه هيچ گونه علمى بر اين ادّعا ندارند. آنان جز گروهى خيالباف نيستند. و هرگاه آيات روشن ما (درباره معاد) بر آنان تلاوت گردد، دليل و حجّتى ندارند، مگر آنكه گويند: اگر راست مىگوييد پدران ما را (زنده كنيد و) بياوريد. بگو: خداست كه شما را زنده مىكند و سپس مىميراند و آنگاه براى روز قيامتى كه شكى در آن نيست همه را جمع مىنمايد ولى اكثر مردم نمىدانند. حكومت و فرمانروايى آسمانها و زمين مخصوص خداست و روزى كه رستاخيز بر پا شود، آن روز ياوه سرايان زيانكارند. (در روز رستاخيز) هر امّتى را به زانو در آمده مىبينى، در حالى كه هر امتى به سوى كتابش (براى دادرسى) فراخوانده شده است. امروز آنچه را عمل مىكرديد دريافت خواهيد كرد. اين است كتاب ما كه به حقّ درباره شما سخن مىگويد، همانا ما آنچه را انجام مىداديد نسخه بردارى و ثبت مىكرديم. پس كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادهاند، پروردگارشان آنان را در رحمت خويش داخل مىكند، اين است آن رستگارى آشكار. و امّا كسانى كه كفر ورزيدند (به آنان گفته مىشود) مگر آيات من بر شما خوانده نشد، پس استكبار ورزيديد و گروهى مجرم بوديد. و هرگاه گفته شد كه وعده الهى حقّ است و در قيامتى كه (در پيش است) شكى نيست، گفتيد: ما نمىدانيم قيامت چيست، ما آن را جز گمانى نمىپنداريم و ما به سراغ باور كردن آن نيستيم.
شریعتی:
باران که گرفته است تسبیح به دست *** دارد صلوات می‌فرستد بر تو
از فضیلت ذکر بلند صلوات بر محمد و آل محمد بشنویم و انشاءالله قرار هست از شخصیت حضرت آیت الله سید علی آقای قاضی طباطبایی بشنویم.
حاج آقای فرحزاد: همه ایام ذکر صلوات بهترین ذکرها و دعاهاست. در هر صلواتی ما دو بار نام پیغمبر خدا را می‌بریم. در روایات ما خیلی مذمت شده از کسانی که اسم و یاد پیغمبر می‌شود ولی این ذکر صلوات را نمی‌گویند. در بعضی روایات داریم کسی که نام مرا بشنود و ذکر صلوات بر محمد و آل محمد را نفرستد، خدا او را از خودش دور می‌کند. پیغمبر ما دغدغه‌اش ما امت هستیم. هرچه صلوات بفرستیم به خود ما برمی‌گردد. لذا این رابطه است و ما با هر صلوات شفاعت را محکم می‌کنیم. در روایت داریم بخیل‌ترین مردم یا جفاکارترین امت به من کسانی هستند که نام مرا بشنوند و صلوات بر محمد و آل محمد نفرستند.
شریعتی: حاج آقای میرباقری می‌گفتند: چرا بخیل واقعی این شخص است، چون یک چیزی را کسی می‌خواهد به تو بدهد و تو دریغ می‌کنی و نمی‌خواهی.
حاج آقای فرحزاد: پیغمبر می‌خواهد ما را وصل به رحمت بی انتها کند. لذا فراوان داریم گنهکارانی که می‌گویند: با ذکر صلوات از گناه نجات پیدا کردیم. مرحوم سید علی آقای قاضی(ره) در زمان خودش یک مقدار ناشناخته بود و بزرگان زیادی چون آیت الله شهید دستغیب، آیت الله نجابت، مرحوم سید محمد حسین تهرانی، مرحوم علامه طباطبایی، آیت الله بهجت، مثل علامه طباطبایی و آیت الله بهجت شخصیت‌های برجسته‌ای بودند. می‌گویند: گل عمر ما و بهره‌ای که گرفتیم زمانی بود که ایشان را درک کردیم.
شریعتی: یک جمله از علامه طباطبایی شنیدم خیلی جالب بود. می‌فرمود: من تمام علوم معقول را خواندم ولی وقتی نزد ایشان رفتم فهمیدم چیزی نفهمیدم.
حاج آقای فرحزاد: من شنیدم ایشان به یکی از رفقایشان فرمودند: من بعد از فوت ایشان دیگر از عطر استفاده نکردم. ایشان خیلی ارادت عجیبی به مرحوم قاضی داشتند. ایشان اواخر عمرشان جملاتی را سفارش کردند. یکی از فرزندانشان می‌گوید: یکی از وصیت‌هایشان این بود که فرمودند: سعی کنید عزت نفس خودتان را حفظ کنید. اگر از گرسنگی رو به قبله هم بودید، در خانه حلق دست گدایی دراز نکنید حتی در خانه مراجع، نزد خدا بروید یا اولیای خدا که واسطه هستند. نزد خلق عادی دست دراز نکنید. یکی هم اینکه فرموده بودند: روزی یکبار محضر اهل‌بیت حاضر باش بزنید. بعد از ماه محرم و صفر زیارت عاشورا، زیارت جامعه، زیارت امین الله را قطع نکنیم. یا مجالس و زیارت را قطع نکنیم. روزی یکبار اتصال و ارتباط داشته باشیم. سلام به چهارده معصوم، ایشان زمانی که در نجف بودند، فرمودند: روزی یکبار در حرم حضرت علی حاضر باش بزنید. انسان همینطور که به پدر و مادرش سر می‌زند، امیرالمؤمنین و اهل‌بیت هم پدر و مادر ما هستند. وصیت آخرشان این است که فرمودند: الله الله الله، سعی کنید در زندگی دل کسی را نرنجانید. از آه مظلوم بترسید! هفته آینده نهم ربیع، آغاز جشن امامت امام زمان(ع) است. دهم ربیع خواهش دارم زیاد اطلاع رسانی کنید. حضرت خدیجه ام المؤمنین حقش ضایع شده است. پیامبر و دین ما مدیون گذشت و فداکاری این بانو است. گردهمایی عظیمی در قم خواهیم داشت، عزیزان برای حضرت خدیجه سنگ تمام بگذارند و جشن ازدواج پیغمبر و حضرت خدیجه کبری احیاء شود.
خدایا به حق محمد و آل محمد تو را قسم می‌دهیم خیر دنیا و آخرت به همه ما مرحمت بفرما. خدایا همه ما را به توبه نصوح و خالص موفق بفرما. قلب امام زمان را از ما راضی و فرجش را نزدیک بگردان. خدایا باران رحمتت را بیش از این بر ما نازل بفرما. به حق محمد و آل محمد قرض قرضمندان ادا بگردان. آنهایی که اولاد ندارند، همسر ندارند، شغل و مسکن ندارند، اموات و درگذشتگان غرق رحمت بگردان و مریض‌ها را شفا عنایت بفرما به برکت صلوات بر امام حسن و امام حسین(ع).
