حجت الاسلام سیدمحمدموسوی

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در تمام عمر پر برکت خویش، از کودکی تا هنگامی که به ملکوت اعلی پر کشید، نمونه و مظهر عالی‌ترین اخلاق، رفتار و گفتار بوده است. سنت و سیره آن حضرت، برای تمام انسان‌ها و خصوصاَ مسلمانان الگویی پسندیده است و بر همه ماست، ابعاد وجودی ایشان را بشناسیم و به حضرتش اقتدا کنیم. در قرآن، آیات بسیاری درباره اخلاق فردی، اجتماعی، خانوادگی و همچنین آداب زندگی رسول اکرم صلی الله علیه و آله وجود دارد که ما در اینجا به بررسی تعدادی از آیات می پردازیم.

یکی از بهترین راه های شناخت مدعیان راستین از دروغین، ویژگی‌های اخلاقی، آنهاست. توجه کامل رسول اکرم به قرآن کریم، سیره نورانی آن حضرت را شایسته تأسی کرده است. «لقد کان فی رسول الله اسوة حسنة» هر سیره‌ای به هر میزان و با هر مرتبه از مراتب قرآن هماهنگی کند و به همان اندازه قرآنی است و چون رسول خدا سیره‌اش را بر حقایق قرآنی تنظیم کرده است، سیره آن حضرت، کامل‌ترین سیره‌هاست.

اینک برای بهره وری افزونتر از این سیره مبارک، به جمال به برخی موارد که شاهد قرآنی نیز در بردارد، اشاره می‌شود.

۱. پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله اسوه حسنه

«لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً» پیامبر اسوه حسنه نام گرفتند. اسوه یعنی سر مشق و مقتدا. اسوه سه مرتبه در قرآن آمده است. دو مرتبه در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام (ممتحنه،4-6)و یک مرتبه در مورد پیامبر صلی الله علیه و آله در سوره احزاب. این آیه پیامبر را به عنوان انسانی کامل که نیکوترین سرمشق و الگو است، معرفی می‌کند. ایشان بهترین الگو در همه امور هستند. در ایمان و اخلاص، در زهد و تقوی، در صبر و استقامت، در توکل و فداکاری، در شجاعت و دلاوری، در نظم و نظافت، در عبادت و خودسازی و خلاصه در تمام اعتقادات، اعمال و گفتار کامل‌ترین سر مشق برای انسان‌های جهان هستند و مردم با پیروی از این الگوی نیکو می‌توانند به سعادت دنیا و آخرت برسند.

۲. خلق عظیم پیامبر صلی الله علیه و آله

«وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»[۱] در این آیه خُلق بی‌مانند پیامبر را با صفت «عظیم» می‌ستاید و او را کانون عالی‌ترین صفات انسانی معرفی می‌کند. تو کانون محبت و عواطف و سر چشمه رحمت الهی هستی. کفار آزارت می‌دهند و تو آنها را انذار می‌دهی. ناسزایت می‌گویند و تو برای آمرزش آنها دست به دعا بر می‌داری. بر تو سنگ می‌زنند و خاکستر بر سرت می‌ریزند و تو هدایت آنها را طلب می‌کنی.

۳. پیامبر اکرم اُسوه صبر و استقانت (صبر جمیل)

هدایت مردمی که در میان آنها افرادی لجوج، ناآگاه، مغرض و متعصب وجود دارد، همیشه با مشکلات و رنج‌های فراوان همراه است. زیرا آنها دائم مشغول توطئه و کارشکنی هستند. تحمل این مشکلات پایداری و صبری عظیم می‌طلبد. وقتی رسول اکرم صلی الله علیه و آله دعوت خود را آغاز کرد، آزار و اذیت مخالفان هم از هر سو آغاز شد. گاه وجود مقدس آن حضرت را سنگسار می‌کردند، آن چنان که بدن مبارکش مجروح می‌شد. زمانی خاکستر و احشاء شتر بر سرش می‌ریختند. گاه ساحر، دیوانه و شاعر خطابش می‌کردند. مدتی او و یارانش را در محاصره قرار دادند و زمانی هم کمر به قتل بستند. امّا پیامبر صلی الله علیه و آله تمام دشواری‌ها و ناملایمات را با توکل بر خدا و استقامت تحمل کرد. در آیاتی از قرآن به پیامبر اکرم(ص) فرمان می‌رسد که در انجام رسالت خود و عمل به دستورات خدا و تحمل آزار مخالفان، صبر و شکیبایی پیشه کند.[۲]

۴. چهار خصوصیّت پیامبر صلی الله علیه و آله در یک آیه

«لَقَدْ جَاءکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ؛[۳] هر آینه پیامبری از خود شما، بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج می‌دهد بر او گران می‌آید، سخت به شما دلبسته است و با مؤمنان رئوف و مهربان است.»

الف. از جنس خود مردم(رسول من انفسکم)

ب. رنج و ناراحتی مردم بر او سخت ناراحت کننده است.( عزیز علیه ما عنتتم)

ج. علاقمند به مردم (حریص علیکم)

د. رئوف و مهربان نسبت به مؤمنان.(بالمؤمنین روف رحیم)

۵.شش ویژگی پیامبر صلی الله علیه و آله در یک آیه

«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛[۴] به سبب رحمت خداست که تو با آنها این چنین خوشخوی و مهربان هستی. اگر تند خو و سخت دل می‌بودی از گرد تو پراکنده می‌شدند. پس بر آنها ببخشای و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با ایشان مشورت کن و چون قصد کاری کنی بر خدای توکل کن، که خدا توکل کنندگان را دوست دارد.»

الف. مهربانی و نرمش با مردم.

ب. پرهیز از خشونت.

ج. عفو و بخشش خطاکاران.

د. طلب مغفرت برای خطا کاران.

و. مشاوره و هم فکری با مؤمنان.

ی. قاطعیت در انجام تصمیمات و توکل بر خدا.

در روایات وارد شده است که امام حسین علیه السلام به نقل از پدرش، پیامبر(ص) را چنین توصیف می‌کند: او همیشه خندان بود و اخلاق نرمی داشت و تندخو نبود، فحش و ناسزا از او سر نمی زد، از کسی عیب نمی‌گرفت، کسی را بی مورد مدح نمی‌کرد و نسبت به چیزی که مورد علاقه‌اش نبود با اغماض برخورد می‌کرد. در سنن النبی به نقل از مکارم الاخلاق طبرسی نقل شده است: آن حضرت هرگز از کسی انتقام نگرفت بلکه کسانی که را به وی بدی کرده بودند، مورد عفو قرار می‌داد، او پیامبر دلسوزی برای مسلمانان بود.

۶. عبادت و تهجّد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

خداوند، رسول اکرم صلی الله علیه و آله را به شب زنده‌داری امر فرمود تا از این طریق به مقام محمود دست یابد. قرآن در سوره اسراء می‌فرماید: «و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی ان یبعثک ربک مقاماً محموداً» در کیفیت نماز شب آن حضرت آمده است که، پیامبر آب وضو و مسواک خود را از قبل مهیا می‌فرمود و مانند یک رزمنده سنگرنشین، خواب ممتد و طولانی نداشت، آن حضرت پس از خوابی کوتاه بیدار می‌شد و چهار رکعت نماز می‌خواند و سپس قدری می‌خوابید و دوباره برمی‌خاست و به همین ترتیب عمل می‌کرد. ایشان هر بار که بیدار می‌شد به آسمان نگاه می‌کرد و این آیات را تلاوت می‌کرد: «ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لایات لاولی الالباب...»[۵] این گونه آیات هم انسان را به تفکر در نظام آفرینش تشویق کرده و ضمناً با بیان برخی اوصاف فرزانگان، دیگران را هم به فرزانه‌شدن ترغیب می‌کند و هم هدف دارای نظام خلقت را گوشزد می‌کند و هم روش نیایش در پیشگاه خداوند را برای امن از عذاب دوزخ به سالکان می‌آموزد. شب زنده دار واقعی کسی است که عبادت عملی او با عبادت فکری وی هماهنگ باشد، از این رو پیامبر گرامی که بر اساس آیه سوره اسراء شب زنده دار بود، بر اساس آیات سوره آل عمران، تفکر در معارف را با شب زنده داری توأم کرد.

۷. ساده زیستی و وارستگی از دنیا

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله امور زندگی خود را همانند مسایل عبادی بر اساس توجه به قرآن تنظیم می‌کرد. بی‌توجهی به مظاهر دنیا و بی رغبتی به آن‌ها نشانه توجه تام رسول اکرم صلی الله علیه و آله به معارف قرآن است و از جمله آیاتی که به این مطلب اشاره دارد آیه «فلاتعجبک أموالهم و لا اولادهم» دارایی‌ها و فرزندان کفار و متکاثران دنیا تو را به شگفت در نیاورد زیرا خدای سبحان عده‌ای را با مال و فرزند که فتنه‌اند عذاب می‌کند. پس، اگر کسی به متاعی یا مقامی نایل شود، ناچار است بر اثر علل طبیعی مانند مریضی و کهنسالی و مرگ و یا علل سیاسی و اجتماعی آن را به دیگری بسپارد و با ساده زیستی راه مستقیم به آسانی طی خواهد شد. از این رو رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«نجی المخفون» سبک‌باران بهتر به مقصد می‌رسند و اهل نجات‌اند. موارد فوق نمونه‌ای از دریای معرفت پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله بود.

پی نوشت‌ها:

[۱] قلم/۴.

[۲] دهر/ ۲۴، قلم/ ۴۸، طور/ ۴۸، مؤمن/ ۵۵، ۷۷، روم/ ۶۰، مائده/ ۵۶، مزمل/ ۱۰، ق/ ۳۹، ص/ ۱۷، طه/ ۱۳۰، معارج/ ۵، یونس/ ۱۰۹، هود/ ۴۹، ۱۱۵، نحل/۱۲۷، مریم/ ۶۵، کهف/ ۲۸، طه/ ۱۳۲، احقاف/ ۳۵.

[۳] ۱۲۸/ توبه.

[۴] ۱۵۹/آل عمران.

[۵] آل عمران، آیه ۱۹۱ ـ ۱۹۰.