فیش سخنرانی، اخلاص در نیت و عمل
حجت الاسلام سیدمحمدموسوی
اخلاص در آیات الهی
«وَ ماامِرُوا الَّا لِیعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدینَ حُنَفاءَ و یقیمُوا الصَّلوةَ وَ یؤتُوا الزَّکوةَ وَ ذلِک دِینُ الْقَیمَةِ»؛ به آنها دستوری داده نشده بود جز این که خدا را بپرستند در حالی که دین خود را خالص کنند و از شرک به توحید باز گردند نماز را بر پا دارند و زکات را بپردازند؛ و این است آیین مستقیم و پایدار! (سوره بینه، آیه 5)
«فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدینَ وَ لَو کرِهَ الکافِرُونَ»؛ خداوند (یگانه) را بخوانید و دین خود را برای او خالص کنید، هرچند کافران ناخشنود باشند. (سوره غافر، آیه 14)
«قُلْ انی امِرْتُ انْ اعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّینَ»؛ بگو من مأمورم خدا را پرستش کنم، در حالی که دینم را برای او خالص کرده باشم! (سوره زمر، آیه 11)
«لَاغْوِینَّهُمْ اجْمَعینَ، الَّا عِبادَک مِنْهُمُ الْمُخْلَصینَ»؛ من همه آنها را گمراه خواهم ساخت مگر بندگان مخلصت را!(سوره حجر، آیه 39 و 40)
« فَإِذا رَکبُوا فِی اَلْفُلْک دَعَوُا اَللّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ اَلدِّینَ فَلَمّا نَجّاهُمْ إِلَی اَلْبَرِّ إِذا هُمْ یشْرِکونَ»؛ هنگامی که بر سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص می خوانند(و غیر او را فراموش می کنند)؛ امّا هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد، باز مشرک می شوند! (سوره، عنکبوت - آیه 65)
اخلاص در روایات معصومین علیهم السلام
1. امام حسین علیه السلام: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ غِنای فِی نَفْسِی، وَ الْیقِینَ فِی قَلْبِی، وَ الإِخْلاصَ فِی عَمَلِی، وَ النُّورَ فِی بَصَرِی، وَ الْبَصِیرَةَ فِی دِینِی»؛ پروردگارا، بار الها، بی نیازی را در نفسم قرار بده و یقین را در قلبم، اخلاص را در عملم، نور را در دیدگانم و بینایی را در دینم تثبیت فرما. (فرازی از دعای عرفه امام حسین)
2. امام حسین علیه السلام: «اللَّهُمَّ هذا ثَنائِی عَلَیک مُمَجِّداً، وَ إِخْلاصِی لَک مُوَحِّداً، وَ إِقْرارِی بِآلائِک مُعَدِّداً»؛ بار الها، این است شکر و سپاس من برای تمجید و تعظیم تو، و این است اخلاص من برای ابراز توحیدت. این است اقرار من به نعمت های تو که برشمردم. (فرازی از دعای عرفه امام حسین)
3. پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله: «من أخلص للَّه أربعین صباحا ظهرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه»؛ هر که چهل روز اخلاص در عمل ورزد، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری گردد. (اصول کافی ج 2، ص 16)
4. امام علی عليه السلام: «لَا یدْرِک أَحَدٌ رِفْعَةَ الْآخِرَةِ إِلَّا بِإِخْلَاصِ الْعَمَلِ وَ تَقْصِیرِ الْأَمَلِ وَ لُزُومِ التَّقْوَی»؛ در نمی یابد کسی بلندی مرتبه آخرت را مگر بخالص گردانیدن عمل و کوتاه- کردن امل و لازم بودن پرهیزگاری و جدا نشدن از آن. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: 155(
5. فِی إِخْلَاصِ الْأَعْمَالِ تَنَافُسُ أُولِی النُّهَی وَ الْأَلْبَابِ»؛ در خالص گردانیدن عملهاست منافسه صاحبان عقلها و خردها. («منافسه دو کس با هم در چیزی» اینست که هر دو رغبت کنند در آن و آنرا از برای خود خواهند، یا معارضه کنند با یکدیگر در آن و مراد اینست که چیزی قابل اینست که صاحبان عقلها و خردها منافسه کنند در آن خالص گردانیدن عمل است از برای حق تعالی و آمیخته نساختن آن بغرضی دیگر، چه آن فضیلت عظیمی است که قابل آن هست که هر یک رغبت کنند در آن و خواهند که منفرد باشند یا زیادتی کنند بر یکدیگر در آن، هر چند اصل معارضه یا قصد انفراد خوب نباشد. و ممکن است که مراد به منافسه در اینجا مجرّد رغبت کردن باشد و مراد این باشد که رغبت صاحبان عقلها و خردها همین در اخلاص عمل است و ایشان را در دنیا رغبت در چیزی دیگر نباشد. ) (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: 155(
مفهوم اخلاص
منظور از «اخلاص» همان خلوص نیت است، و منظور از خلوص نیت این است که انگیزه تصمیم گیری تنها خدا باشد و بس. ممکن است کسانی دارای اراده های محکم برای انجام مقاصدی باشند، ولی انگیزه آنها رسیدن به اهداف مادّی باشد؛ امّا سالکان راه خدا کسانی هستند که اراده نیرومند آنان آمیخته با خلوص نیت، و برخاسته از انگیزه های الهی است.
در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی، به کمتر چیزی به اندازه اخلاص نیت اهمّیت داده شده است. در جای جای قرآن مجید و کلمات معصومین علیهم السلام سخن از اخلاص نیت به میان آمده، و عامل اصلی پیروزی در دنیا و آخرت شمرده شده است؛ و اصولًا از نظر اسلام هر عملی بدون اخلاص نیت بی ارزش است. این از یک سو.
از سوی دیگر، مسأله اخلاص از مشکلترین کارها شمرده شده به گونه ای که تنها اولیاء اللَّه و بندگان خاصّ خدا به اخلاص کامل می رسند، هرچند اخلاص در هر مرحله ای محبوب و مطلوب است.[1]
آثار اخلاص
از آنجا که اخلاص گرانبهاترین گوهری است که در خزانه قلب و روح انسان پیدا می شود، آثار فوق العاده مهمّی دارد که در روایات اسلامی با تعبیرات کوتاه و بسیار پر معنی به آن اشاره شده است، از جمله:
در حدیث معروفی از رسول خدا صلی الله علیه وآله می خوانیم: «ما اَخْلَصَ عَبْدٌ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ اَرْبَعِینَ صَباحاً اِلاّ جَرَتْ یَنابیعُ الْحِکْمَهِ مِنْ قَلْبِهِ عَلی لِسانِهِ»؛ هیچ بنده ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی سازد مگر این که چشمه های حکمت و دانش از قلبش بر زبانش جاری می شود.[2]
در حدیث دیگری از امام علی بن ابیطالب علیه السلام می خوانیم: «عِنْدَ تَحَقُّقِ الاْخْلاصِ تَسْتَنیرُ البَصائِرُ»؛ به هنگام تحقّق اخلاص، چشم بصیرت انسان نورانی می شود.[3]
درحدیث دیگری از همان حضرت می خوانیم: «فی اِخْلاصِ النِّیّاتِ نَجاحُ الاُمُورُ»؛ در اخلاص نیّت پیروزی در کارها است.[4]
این نکته روشن است که هر قدر نیّت خالص تر باشد به باطن کارها اهمّیّت بیشتری داده می شود تا به ظاهر کار، و به تعبیر دیگر، محکم کاری در حدّ اعلی خواهد بود؛ به همین دلیل پیروزی در کار تضمین خواهد شد. و بالعکس اگر نیّت آلوده به ریاباشد به ظاهر بیش از باطن اهمّیّت داده می شود و کارها و برنامه ها توخالی می گردد و همین امر سبب شکست است.
و نیز به همین دلیل، در حدیث دیگری از همان امام می خوانیم: «لَو خَلَصَتِ النِّیّاتُ لَزَکَّتِ الاَعْمالُ»؛ اگر نیّات خالص شود اعمال پاکیزه خواهد شد.[5]
منابع:
[1]. اخلاق در قرآن، ج1، ص: 269
[2]. عیون أخبار الرضا(ع)، ابن بابویه، محمد بن علی، ج 2، ص 69.
[3]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، ص 198.
[4]. غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، ص 479.
[5]. همان، ص 567.
