قرآن و انگیزهی بعثت
محمّد محمّدی اشتهاردی
با بررسی آیات قرآن و روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام به دست میآید كه انگیزه بعثت و اهداف آن در دو پایه خلاصه میشود:
1- نفی معبودهای باطل و عوامل سقوط.
2- پیمودن راه‌های تكامل در ابعاد گوناگون كه اساس آن اعتقاد به یكتایی و بیهمتایی خداست.
ولی در پرتو تجزیه و تحلیل آیات و روایات، میتوان به ده انگیزه و هدف از اهداف و انگیزههای بعثت اشاره كرد كه عبارتند از:
1- اتمام حجّت، چنان كه در آیه 165 سوره نساء میخوانیم: «رُسُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاّ یَكُونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ؛ پیامبرانی كه بشارت دهنده و بیم دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجّتی برای مردم بر خدا باقی نماند) و بر همه اتمام حجّت شود.»)
2 ـ رفع اختلاف، چنان كه در آیه 213 سوره بقره میخوانیم: «كانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرینَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْكُمَ بَیْنَ النّاسِ فیَما اخْتَلَفُوا فِیهِ؛ مردم در آغاز یك دسته بودند و تضادی در میانشان وجود نداشت، به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد، و اختلافات و تضادهایی در میان آنها رخ داد در این حال خداوند پیامبران را برانگیخت، تا مردم را بشارت و بیم دهند، و كتاب آسمانی كه به سوی خود دعوت میكرد، با آنها نازل نمود، تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند، داوری كند.»
3- قیام به عدالت، چنان كه در آیه 25 حدید میخوانیم: «لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها كتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل كردیم، تا مردم قیام به عدالت كنند.»
4- آزادی و آزادگی، و رهایی از امور بیهوده و خرافات، چنانكه در آیه 157 سوره اعراف میخوانیم: «اَلَّذِین یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ ... وَ یَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَ الاَغْلالَ الَّتی كانَتْ عَلَیْهِمْ؛ كسانی كه از فرستاده خدا پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی میكنند ... پیامبری كه بارهای سنگین و زنجیرهایی را كه بر آنها بود از دوش و گردنشان، برمیدارد. منظور از زنجیر در اینجا عبارت است از: زنجیر جهل و نادانی، بتپرستی و خرافات، انواع تبعیضات و بیعدالتیها، قوانین نادرست، و اسارت و استبداد در چنگال طاغوتها است
5 ـ هدایت، امر به معروف و نهی از منكر و رهایی از ظلمتها و كشیدن انسانها به سوی نور، چنانكه در آیه 1 و 5 ابراهیم، و 16 مائده و 175 اعراف آمده، از جمله در آیه یك سوره ابراهیم میخوانیم: «الـر * كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْكَ لِتُخْرجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ؛ این كتابی است كه بر تو ای پیامبر نازل كردیم، تا مردم را از تاریكیهای (شرك و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان، عدل و آگاهی) به فرمان پروردگارشان درآوری.»
6 ـ آموزش كتاب و حكمت، چنان كه در آیه 2 سوره جمعه میخوانیم: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمِیّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ؛ خداوند كسی است كه در میان جمعیّت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنها میخواند، و آنها را تزكیه میكند، و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت میآموزد.»
7 ـ تهذیب و پاكسازی، چنان كه در آیه 2 جمعه (آیه قبل) همین مطلب ذكر شده است.
8 ـ آزادی انسانها از زیر یوغ طاغوتها و استكبار، چنانكه در آیه36 نحل میخوانیم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُواللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ؛ ما در هر امّتی رسولی برانگیختیم كه خدای یكتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب كنید.»
9ـ تقویت و ارتقاء تفكّر و اندیشه صحیح و والا، چنان كه امام كاظم علیه السلام فرمود: «مابَعَثَ اللّهُ اَنْبِیائَهُ وَ رُسُلَهُ اِلی عِبادِهِ اِلاّ لِیَعْقِلُوا عَنِ اللّهِ ... وَاَكْمَلُهُمْ عَقْلاً اَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ؛ خداوند پیامبران و رسولان را به سوی بندگانش مبعوث نكرد، مگر این كه از جانب خدا تعقل كنند و بیندیشند و از این سو، بر معلومات و ارتقاء فكری خود بیفزایند.»
10- تكمیل و ارتقاء ارزشهای اخلاقی، چنان كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ الاَخْلاقِ؛ همانا به پیامبری برانگیخته شدهام تا ارزشهای اخلاقی را به كمال برسانم.»
و در سخن دیگر فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ حُسْنَ الاَخْلاقِ؛ همانا مبعوث شدهام تا نیكی اخلاق را به درجه عالی و كمال برسانم.»
امید كه در پرتو بعثت از تمام فرهنگهای بیگانه، رهایی یابیم و جسم و جان خود را با تعالیم انبیا ـ خصوصا پیامبر بزرگ اسلام ـ شست و شو دهیم.
