مثالِ انفاق های کفّار

خداوند انفاق کافران را به زراعتی تشبیه کرده است که زمین آن، آباد، سرسبز و قابل زراعت است؛ و در آن بذری افشانده می شود و می روید؛ ولی ناگهان، باد سرد و خشک کننده ای می وزد و تمام این زراعت را خشک و سیاه می کند.

خداوند متعال در آیه 117 سوره آل عمران می فرماید: «مَثَلُ ما ینْفِقُونَ فی هذِهِ الْحَیاةِ الدُّنْیا کمَثَلِ ریحٍ فیها صِرٌّاصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا انْفُسَهُمْ فَاهْلَکتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَ لکنْ انْفُسَهُمْ یظْلِمُونَ» آنچه آنها در این زندگی پست دنیوی انفاق می کنند، همانند باد سوزانی است که به زراعت قومی که بر خود ستم کرده و [در غیر محل و وقت مناسب، کشت نموده اند]، بوزد و آن را نابود سازد. خدا به آنها ستم نکرده است، بلکه آنها خودشان به خویشتن ستم می کنند.

دورنمای بحث
در این آیه مثل، خداوند انفاق کافران را به زراعتی تشبیه کرده است که زمین آن، آباد، سرسبز و قابل زراعت است؛ و در آن بذری افشانده می شود و می روید؛ ولی ناگهان، باد سرد و خشک کننده ای می وزد و تمام این زراعت را خشک و سیاه می کند.

شرح و تفسیر
«مَثَلُ ما ینْفِقُونَ فی هذِهِ الْحَیاةِ الدُّنْیا» بعضی از مفسّران معتقدند که در این قسمت از آیه شریفه برای روشن شدن معنای آن، کلمه «نیت» یا «انگیزه» مقدّر است. آنگاه معنای آیه این چنین می شود که: انگیزه چنین انفاق هایی همانند آن باد سوزان است. به عبارت دیگر، همان گونه که باد سوزان زراعت را نابود می سازد، این گونه انگیزه ها نیز انفاق ها را باطل و بی ثمر می کند.

«کمَثَلِ ریحٍ فیها صِرٌّ اصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا انْفُسَهُمْ فَاهْلَکتْهُ» کلمه «صرّ» در لغت عرب به معنای باد سرد خشک می باشد (ریحٌ شَدیدُ الْبَرْد) و گاهی هم به باد پر سر و صدا (بادی که زوزه می کشد و فریاد می کند) معنا شده است (شدید الصوت).[1]

در هر دو صورت منظور از این کلمه، باد شدیدی است که گاهی جنگلهای بزرگی را به آتش می کشاند. همان گونه که در بعضی از خبرها شنیده می شود که عامل این نوع آتش سوزی ها گاهی صاعقه و رعد و برق آسمانی است؛ گاهی طوفانهای شدیدی است که بر اثر آن درختان خشکی- که انرژی در آن ذخیره شده است- به هم برخورده، تولید جرقه ای می نمایند و این جرقه به یک محلّ مستعد برای آتش سوزی برخورد می کند و آتش سوزی رخ می دهد. بنابراین، مثَل انفاق کفّار، مانند زراعتی است که باد شدیدی به آن برخورد می کند و آن را سیاه و نابود می سازد.

«وَ ما ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَلکنْ انْفُسَهُمْ یظْلِمُونَ» این کفّار خود به خویشتن ستم کرده اند؛ چه این که در انفاق های خود انگیزه ها و نیات ظالمانه ای داشته اند و خداوند هیچ گونه ظلمی به آنها روا نداشته است.

همان گونه که اگر کشاورزی در محلّی کشت کند و می داند زراعتش در مسیر بادهای سرد خشک است و در این هنگام اگر بادی بوزد و تمام زراعتش را نابود کند، بدیهی است که این کشاورز، خود بر خویشتن ستم کرده است.

در این که آیه شریفه چه نوع انفاقی را به باد سوزان تشبیه کرده است، سه احتمال وجود دارد که به آن اشاره می شود:

الف- نخست این که منظور از آن انفاق هایی است که در غیر راه خداوند مصرف شود؛ مانند انفاق هایی که ابو سفیان کافر و منافق- که تا آخر عمر هم قلباً مسلمان نشد- در راه عظمت بت ها و نابودی اسلام انجام داد.

قرآن مجید می فرماید چنین انفاق هایی مانند آن زراعتی است و انگیزه انفاق کنندگان نیز- که شرک و بت پرستی بوده است- بسان آن باد سوزان است.

ب- منظور از آن، انفاق مسلمانان ریاکار است که ظاهراً مسجد، حسینیه، بیمارستان، درمانگاه، پل، جادّه، و مانند اینها را می سازند؛ ولی در واقع انگیزه آنها برای غیر خداست. مثل این که هدفشان خودنمایی یا جلب رضایت مردم، برای استفاده بیشتر در آینده باشد. انفاق چنین مسلمانانی نیز مانند آن زمین حاصلخیز؛ و نیت غیر خالص آنها همانند آن با سوزان است.

ج- منظور از آن، انفاق هایی است که توأم با منّت، ایذا و آزار باشد که در ظاهر انفاق است؛ ولی در واقع آبروی نیازمندی را ریختن و حیثیت او را بر باد دادن است. که در این صورت، انفاق مانند آن زمین زراعتی است؛ و ایذا و اذیت و منّت نیز آن باد سرد خشک سوزان است که نه تنها انفاق را باطل می کند، بلکه ضرر دنیوی نیز می رساند؛ زیرا هم مال او از کف رفته است و هم گناهی مرتکب شده که مجازات دارد.[2]

پی نوشت ها:

[1] «صُرّ» نیز از همین ماده است و به معناى فریاد و ضجّه مى باشد. کلمه« صُرَّه» نیز که از این ماده است به معناى کیسه اى است که در آن را محکم مى بندند. بنابراین، در تمام مشتقّات این ماده مفهوم شدّت نهفته است، باد شدید، فریاد شدید و کیسه اى که به شدّت در آن بسته شده است.

[2] اگر چه هر سه احتمال با مضمون آیه شریفه سازگار است ولى با توجّه به آیه قبل به نظر مى رسد که احتمال اوّل صحیح تر باشد؛ چون آیه قبل( آیه 116 سوره آل عمران) که درباره کفّار صراحت دارد.

منبع : کتاب مثالهای زیبای قرآن؛ مکارم شیرازی، ناصر، ج 1، ص 177