توبه(۴)
كاملترين «توبه»اي كه قرآن كريم بيان داشته توبه نصوح است: «توبوا إلي اللهِ تَوبَةً نَصوحاً»1 اما «توبه نصوح» چگونه است؟ احاديث و اقوالي را كه در اين باره وارد شده، مورد توجه قرار مي‌دهيم:
1- امام كاظم ـ عليه السلام ـ در توضيح توبه نصوح فرمود: «أن يَتوبَ‌العَبدُ، ثُمَّ لا يَرجِعَ فيه...»2
اينكه بنده توبه كند، سپس به گناهش برنگردد(ومرتكب آن نشود)
2- امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز فرمود: «هو أن يَتوبَ الرّجُلُ مِن ذَنبٍ، و يَنويَ أن لا يَعودَ‌إليهِ أبَداً.»3
اينكه مرد از گناه توبه كند ودرنيت داشته باشد كه هرگز به سوي ان گناه بر نگردد.
3- علامه طبرسي مي‌نويسد: «توبه نصوح، توبه اي است كه فقط به خاطر رضاي خدا صورت گيرد»4
4- طبق روايت ابن عباس، معاذ بن جَبل معناي توبه نصوح را از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ سؤال كرد؛ آن حضرت فرمود: «أن يَتوبَ التّائبُ، ثمَّ يَرجِعَ في ذَنبٍ، كما لايَعودَ اللَّبَنُ إلَي الضَّرعِ»5 (توبه نصوح) اين است كه شخص گناهكار، پس از توبه به گناه باز نگردد همانطور كه شير به پستان برنمي‌گردد.
5- نصوح، از «نَصَح» به معناي نصيحت و خيرخواهي است و منظور از «توبه نصوح» توبه اي است كه توبه كننده در راه خير و صلاح خويش قدم گذارد،‌به گونه اي كه عمل او موجب عبرت و پندپذيري ديگران هم گردد.6
6- نصوح، از نصاحةُ الثّوب، يعني خيّاطي لباس گرفته شده؛ همان طور كه خيّاط با عمل خود پارگي لباس را ترميم مي‌كند، بريدگي آن را به هم وصل مي‌گرداند و سستي آن را محكم و استوار مي‌سازد، كسي هم كه توبه مي‌كند، گسيختگي ايمان خود را ترميم مي‌كند، بريدگي و جدايي خود از خدا و اولياي او را كه به وسيله گناه به وجود آمده، مرتبط و متّصل مي‌نمايد و سستي دين خود را با اطاعت و عبادت، به قوام مي‌رساند.7
7- سعيد بن جُبَير، گفته: توبه نصوح، آن است كه انسان، گناه را پيوسته مدّ نظر داشته و ديگر آن را مرتكب نشود8 و با استغفار به زبان، پشيماني با قلب و خودداري اعضا و جوارح بدن از گناه، تحقق يابد.9
8- كلبي گفته: توبه نصوح توبه قبول شده است و قبولي آن تحقق نمي‌يابد، مگر اينكه در آن، ترس از عدم قبولي، اميد به قبولي و اطاعت پيوسته وجود داشته باشد.10
آري، چنين توبه اي، با خصوصيات و شرايطي كه بيان شد، توبه واقعيِ مطابق با موازين شرعي است؛ درباره همين توبه است كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: «التّائبُ مِن الذّنبِ، كَمن لا ذَنبَ له...»11 «توبه كننده از گناه مانند كسي است كه گناه نكرده».
طبق آيات قرآن و احاديث فراوان، فقهاي عظام، فتوا به وجوب توبه داده و حتي وجوب توبه را از لحاظ نقل و عقل «وجوب فوري» دانسته‌اند.12
توبه اِضلال
«اضلال و گمراه كردن افراد از مسير حق و دين» از بزرگترين گناهان است. بزرگي و خطر گمراه كردن ديگران تا آن جاست كه وقتي امام صادق ـ عليه السلام ـ آيه: «مَن قَتَلَ نَفَساً بغَيرِ نَفسٍ...»13را تفسير مي‌كند، مي‌فرمايد: «من أخرجَهَا مِن هُديً إلي ضلالٍ، فَقَد قَتَلَها»14 هر كس، كسي را از راه هدايت بيرون ببرد، و به گمراهي بكشاند، مثل اين است كه او را به قتل رسانده است!
روي اين حساب، اگر كسي با گفتار و رفتار خويش يا هر شيوه ديگري، شخص يا افرادي را از راه خدا و دين،‌به گمراهي وتباهي فكر و عقيده مبتلا گرداند، در صورتي توبه او به درگاه خداوند و نسبت به گمراه شدگان پذيرفته مي‌شود كه، آنان را از گمراهي و تباهي بيرون آورد و به هدايت برساند.
البته معلوم است كه اين اقدام را تا حدي كه ممكن است و قدرت دارد انجام مي‌دهد.
..............................................................................
1. سوره تحريم، 8.
2. بحارالانوار، ج 6، ص 20.
3. كافي، ج 2، ص 432 ـ معاني الاخبار، ص 169.
4. مجمع البيان، ج 10، ص 318.
5. همان.
6. مجمع البيان، ج 10، ص 318 ـ منهج الصّادقين، ج 10، ص 342.
7. همان.
8. همان.
9. مجمع البيان، ج 6، ص 20.
10. همان.
12. اصول كافي، ج 2، ص 435.
14. شرح تجريد، المسألة الحادية عشر، ص 331.
15. سوره مائده، 32.
16. وسائل الشيعه، ج 16، چاپ آل البيت، ص 187 ـ 54.